Posted by მღვიმეები მთვარეზე
ამ აღმოჩენამ, მთვარის კოლონიზაციის თემისადმი ინტერესი ისევ გამოაცოცხლა. მთვარის გარშემო მოძრავი იაპონური ზონდის – ”კაგუია”, მიერ აღმოჩენილი 50 კილომეტრი სიგრძისა და 100 მეტრი სიგანის მქონე გვირაბი, 3,5 მილიარდი წლის წინათ ვულკანური აქტიურობით გაჩენილი მარიუსის სახელით ცნობილი ქედების ქვეშ მდებარეობს.
გვირაბებს საკმაოდ სქელი და მტკიცე კედლები აქვს. ასეთი მიწისქვეშა თავშესაფარი მომავალ კოლონიზატორებსა და აპარატურას ტემპერატურის ექსტრემალური ცვლილებებისგან(- 153-დან +107-მდე გრადუსი ცელსიუსით), კოსმოსური გამოსიხვებისა და მიკრომეტეორიტებისგან დაიცავს. სავარაუდოდ, ამ მღვიმეებში ყინული და თხევადი წყალიც შეიძლება იყოს, რომლის მარაგები მთვარის კოლონიზაციისთვის ნამდვილად საჭირო იქნება.
დაკარგული რგოლი პლანეტების ფორმირების ისტორიაში
მისია „როზეტას“ ჩარჩოებში, სამეფო ასტრონომიული საზოგადოების მიერ ჩატარებული კვლევების მიხედვით, კომეტა 67P/ჩურიუმოვ-გერასიმენკოს მტვრის მილიმეტრული ზომის ნაწილაკები, რომლებიც 4,5 მილიარდი წლის კომეტის ზედაპირს ფარავს, კომეტის შიგნით არსებულ ყინულის ნაწილაკებს შეერია. ასეთი სიმბიოზი მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, თუ მზის სისტემის დიდი ობიექტების ფორმირება მართლაც ე.წ. ნებულარული სცენარით მოხდა( ჰიპოთეზა გაზურმტვროვანი დისკოს შესახებ).
ასევე გაირკვა, რომ დედამიწისეული წყალი კომეტების მოტანილი არ არის. კომეტის გაყინული წყლის მასივების ქიმიური ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მასში სამჯერ მეტი დეითერიუმია(მძიმე წყალბადი), ვიდრე აქაურ წყალში(ოკეანეები ძალიან ადრე გაჩნდა).
კომეტა 67P/ჩურიუმოვ-გერასიმენკო 1969 წელს აღმოაჩინეს. ის მოკლეპერიოდიანი კომეტების ჯგუფს მიეკუთვნება: მზის გარშემო ბრუნვის პერიოდით 6,6 წელი. მისი ორბიტის დიდი ნახევარღერძი 3,5 ასტრონომიულ ერთეულზე ოდნავ მეტია, მასა კი დაახლოებით 1013 კგ, 4,1×3,2×1,3 კილომეტრის ზომის ბირთვით.
დაკარგული ვარსკვლავის გამოცანა
1437 წელს, კორეელმკა ასტროლოგებმა მორიელის თანავარშკვლავედში ახალი ვარსკვლავი შეამჩნიეს, რომელიც 2 კვირა კაშკაშებდა და შემდეგ უკვალოდ გაქრა. ამ გამოცანის ამოხსნა 600 წლის მერე მოხერხდა, ისევ და ისევ XV საუკუნის კორეელი მეცნიერების დახმარებით, რომელბმაც ეს მოვლენა მაღალი სიზუსტით ჩაიწერეს – ეს მოხდა 1437 წლის 11 მარტს, დაიმზირებოდა თანავარსკვლავედის(მორიელი) მეორესა და მესამე ვარსკვლავებს შორის, მთვარის მეექვსე დაბნელებისას. მიუხედავად ამისა, ასტროფოზიკოს მაიქლ შარას ისტორიკოსების დახმარება და ძველი ჩინური ასტრონომიული რუკების გადახედვა დასჭირდა, ვარსკვლავის ზუსტი ადგილმდებარეობის დასადგენდ. სამუშაო კი 30 წელი გაგრძელდა.
კორეელები, თეთრ ჯუჯა ვარსკვლავზე მომხდარი ანთების მოწმენი გახდნენ. ჯუჯა, თავის მეწყვილე ჩვეულებრივ ვარსკვლავს გაზს ჰპარავდა, სანამ თერმობირთვული რეაქციის დაწყებისთვის საჭირო მასას დააგროვებამდე. ჯუჯა არა ზეახლად აინთო, არამედ ე.წ. ახლად, სრული აფეთქების გარეშე(ჩანდრასეკარის ზღვარი).
ენცელადეს სიცოცხლის უნარიანობის შეფასება
მეთანოლის მოლეკულები ენცელადესთან
სატურნის პატარა მთვარე ენცელადე, დიდი ხანია მეცნიერების გაცხოველებული ინტერესის საგანად არის ქცეული – რამდენიმე წლის წინ, კოსმოსურმა ხომალდმა ”კასინიმ” მის გარშემო წყლის ორთქლის ნაკადები დააფიქსირა.
ლონდონის იმპერიული კოლეჯის მკვლევარებმა, 30-მეტრი დიამეტრის რადიოტელესკოპის – IRAM(დასპირტული კომეტა), გამოყენებით ენცელადეს გარშემო ორგანული ნივთიერების – მეთანოლის მაღალი კონცენტრაციები გამოავლინეს. შედეგები იმაზე მიუთითებს, რომ ენცელადეს ზედაპირის ქვეშ არსებულ ოკეანეში კომპლექსური ქიმიური პროცესები მიმდინარეობს.
ენცელადეს ორთქლის ნაკადები, სატურნის ამ პატარა მთვარის ზედაპირზე არსებული წყლის ყინულის სქელი ფენების ბზარებიდან ამოიფრქვევა და პლანეტის E რგოლის გარე ნაწილს ასაზრდოებს(რგოლების რუკა). საინტერესოა, რომ მეთანოლის რაოდენობა ენცელადეს ორთქლის ნაკადებში იგივეა, რაც დედამიწისეულ ოკეანეებში.
დოქტორი დრეიბექ-მაუნდერი განმარტავს: „მზის სისტემის შორეულ ყინულოვან მთვარეებზე წყლისა და ორგანული ნივთიერებების არსებობა, შესაძლოა, სიცოცხლის ფორმებზე მიუთითებდეს, თუმცა ენცელადეზე ამ კონკრეტული დაკვირვებების შედეგები მსგავსი განცხადებების გაკეთების საშუალებას არ იძლევა”.
ნუ გამოვიტანთ ნაჩქარევ დასკვნებს:
მეცნიერებს მიაჩნიათ, რომ მეთანოლის მაღალი კონცენტრაციის არსებობა, სულ მცირე, ორი მიზეზით შეიძლება აიხსნას: 1. ნივთიერება დიდი რაოდენობითაა ენცელადეს ოკეანეში; 2. ნივთიერება ენცელადედან ამოფრქვევის შემდეგ წარმოიქმნება, ვინაიდან ოკეანური ორთქლი სატურნის მაგნიტურ ველში „ჩაიჭირება“ და მზის ულტრაიისფერი გამოსხივების გავლენას განიცდის.
დოქტორი დეივ ქლემენთსი, სამეცნიერო პროექტის ჯგუფის წევრი, მიიჩნევს, რომ დაკვირვების შედეგები მალე, ”კასინის” მიერ ენცელადეზე ჩატარებული დამატებითი კვლევითი მონაცემებით იქნება გამყარებული. თუმცა, ამ ხომალდის მისიის ამოწურვის შემდეგ, მეცნიერებს დედამიწიდან მოუწევთ დაკვირვებების ჩატარება.
დოქტორი დრეიბექ-მაუნდერი: „კვლევებმა დაადასტურა, რომ ენცელადეზე მოლეკულების დაფიქსირება დედამიწაზე ბაზირებული ტელესკოპების საშუალებითაც შეიძლება, მაგრამ სატურნის მთვარეების ზედაპირისქვეშა ოკეანეების რთული ქიმიური პროცესების გარკვევა, მხოლოდ ორბიტერებით იქნება შესაძლებელი – ეს ის ხომალდებია, რომლებმაც მომავალში უშუალოდ მათი ოკეანეებიდან ამოფრქვეული ორთქლის ნაკადებში უნდა იმოძრაოს“.
სიგნალი ”Weird”
პირველად ის არესიბოს ობსერვატორიის სპეციალისტებმა აღმოაჩინეს. გამოსხივება როს 128(იგივე ქალწულის FI)-ს მხრიდან მოდიოდა, რომელიც აქედან 11 სინათლის წლის მანძილზე მდებარე მკრთალ წითელ ჯუჯა ვარსკვლავს წარმოადგენს. მუდმივი პერიოდულობის მკაფიო სიგნალი 10 წუთი დაიმზირებოდა, შემდეგ კი გაქრა.
არესიბოს ჯგუფი სიგნალის უჩვეულების შესახებ კი აცხადებდა, მაგრამ თვითონვე გამოთქვა ვარაუდი, რომ სიგნალს ერთი ან რამდენიმე გეოსტაციონარული თანამგზავრის გადამცემი ასხივებდა. არესიბოსა და SETI-ს შემდგომი თანამშრომლობით ეს ვარაუდი გამართლდა. ”Weird”-ის წყარო წაგრძელებულ ორბიტაზე მოძრავი თანამგზავრი აღმოჩნდა(WOW და სხვა სიგნალები…).
ნეიტრონული ვარსკვლავების შეჯახება
ობსერვატორიებმა Advanced LIGO(გრავიტაციული ტალღების ობსერვატორია ლაზერული ინტერფერომეტრიით) და Virgo, ორი ნეიტრონული ვარსკვლავის შერწყმით გაჩენილი გრავიტაციული ტალღები(დრო-სივრცის შეშფოთებები) დააფიქსირა. ამ მოვლენაზე დაკვირვება ელექტრომაგნიტურ დიაპაზონშიც მოხერხდა, ზედაპირული და კოსმოსური ტელესკოპებით(სულ 70)(Physical Review Letters).
სიგნალი GW170817, რეგისტრიერებული იქნა 2017 წლის 17 აგვისტოს(მეოთხე ტალღა…). შეშფოთების გამომწვევი იყო ნეიტრონული ვარსკვლავების წყვილი, თითოეული 1,1 და 1,6 მზის მასით, დედამიწიდან 130 მილიონი სინათლის წლის მანძილზე მდებარე გალაქტიკაში(ჰიდრა). ამ ორი ობიექტის შერწყმით ე.წ. კილონოვა(“მიკროახალი”) გაჩნდა, მოკლე გამა-ანთების თანხლებით, რაც თეორიულადაც იყო ნავარაუდევი.
ტიპიური ნეიტრონული ვარსკვლავის მასა მზისაზე ცოტა მეტია, ხოლო დიამეტრი სულ რაღაც 10-20 კილომეტრი. მისი ბირთვი მთლიანად ნეიტრონებისგან შედგება, ხოლო თხელი გარე ზედაპირი – ატომის ბირთვებისა და ელექტრონებისგან. ვარსკვლავის კიდევ მეტად შეკუმშვასა და შავ ხვრელად გადაქცევას, ბირთვული ძალები ეწინააღმდეგება. სხვა ვარსკვლავებისგან განსხვავებით, მას იდეალური სფერულად-სიმეტრიული ფორმა აქვს.
გრავიტაციული ტალღების დაფიქსირების წინა სამი შემთხვევა, შავი ხვრელების შერწყმას უკავშირდებოდა. 2015 წლის 14 სექტემბრიდან, 2017 წლის 14 აგვისტოს ჩათვლით, LIGO და Virgo-მ ოთხი ასეთი სიგნალი დააფიქსირა. რენტგენის, ულტრაიისფერ, ოპტიკურ, ინფრაწითელსა და რადიოდიაპაზონში არაფერი დაიმზირებოდა.
გრავიტაციული ტალღების არსებობას ფარდობითობის ზოგადი თეორია წინასწარმეტყველებდა. დრო-სივრცის შეშფოთებათა აღმოჩენა, დაკავშირებული ნეიტრონული ვარსკვლავების შერწყმასთან ამ პროცესის პირდაპირი დამზერის საშუალებას იძლევა(თუ LIGO ნეიტრონული ვარსკვლავების შერწყმასაც დაარეგისტრირებს…; გრავიტაციული ტალღების აღმოჩენის მნიშვნელობა ყველასათვის გასაგებ ენაზე).
მარსული ქვიშა თუ წყალი
თხევადი წყლის ნაკადების აღმოჩენა მარსზე, 2015 წლის ერთ-ერთ ყველაზე უფრო აქტუალურ თემად იყო ქცეული. შემდგომი კვლევებით კი დადგინდა, რომ ნაკადები მართლაც არის, ოღონდ არა წყლის, არამედ ქვიშის(NASA – მარსზე, მარილიანი წყალი ახლაც მოედინება).
მკვლევართა თქმით, ”განმეორებადი ხაზები ფერდობებზე” მხოლოდ 27 გრადუსზე მეტი დახრილობის მქონე მაღლობებზე დაიმზირება, რაც დედამიწისეულ დიუნებს შეიძლება შევადაროთ. ეს რომ წყალი იყოს, მაშინ მცირე დახრილობის კალთებზეც უნდა მოედინებოდეს.
მიუხედავად ამისა, ამ ნაკადების ამბავი ბოლომდ ეგარკვეული მაინც არ არის – სეზონური გამოჩენა, ნელი გაფარათოება, მათში აღმოჩენილი მარილი და სწრაფი გაქრობა სეზონის ცვლილებასთან ერთდ. დაკვირვებები უნდა გაგრძელდეს, ალბათ, მარსმავლებითაც.
ვარსკვლავი-ზომბი
ჩვეულებრივ, ზეახლის ფაზაში შესული ვარსკვლავი ფეთქდება და… მორჩა. თუმცა, ახალი აღმოჩენა, ვარსკვლავების სიკვდილის შესახებ არსებული წარმოდგენების გადახედვას ითხოვს. ზეახალმა სახელად iPTF14hls, რომელიც 2014 წელს აღმოაჩინეს, აფეთქება გადაიტანა და 60 წლის მერე კიდევ ერთხელ აფეთქდა. კოსმოსის მკვლევართათვის მოვლენათა ასეთი განვითარება უკიდურესად უჩვეულო აღმოჩნდა, ასე არ უნდა დხებოდეს.
II-P კლასის ზეახლები, მასიური ვარსკვლავების, ნეიტრონულ ვარსკვლავებად გადაიქცეული ბირთვებია, უძლიერესი დარტყმითი ტალღის წარმოქმნით, რომელიც აფეთქებამდე ვარსკვლავიდან კოსმოსში გამოფრქვეული წყალბადის ღრუბელში გადის. წყალბადი ჯერ იონიზირდება, მერე კი ცივდება და რეკომბინირებს(გაზის იონიზაცია).
600 დღიანი დაკვირვების განმავლობაში iPTF14hls რამდენიმეჯერ ჩაბნელდა, მერე ისევ აკიაფდა. 3 წელიწადზე მცირე დროში 5 ასეთი შემთხვევა იქნა დაფიქსირებული. ჩვეულებრივ, ზეახლები ელვარების პიკს აღწევენ, რამდენიმ ეთვე ასე ანათებენ, შემდეგ კი ნელ ქრობას იწყებენ.
ლას კუმბრასის(ა.შ.შ.) ობსერვატორიის ასტრონომებმა აქრივი შეისწავლეს და აღმოაჩინეს, რომ ეს ვარსკვლავი 1954 წელსაც აფეთქდა.
მეცნიერთა აზრით, ზეახალი iPTF14hls ე.წ. ელექტრონ-პოზიტრონული წყვილების წარმოქმნით არასტაბილური პულსირებადი ზეახალი შეიძლება აღმოჩნდეს, რომლის დამზერა პირველად მოხდა. ეს არის უზარმაზარი მოცულობის ვარსკვლავური მატერიის ამოფრქვევა, რაც ზეახლად შეიძლება მოგვეჩვენოს, ვარსკვლავი კი მთლიანად არ ნადგურდება.
(ინგლ.pair instability supernovae) – უკიდურესად იშვიათი ტიპის ზეახალი. ასეთი ვარსკვლავის აფეთქება, მის წიაღში წარმოქმნილი უძლიერესი გამა–გამოსხივებით გაჩენილი ელექტრონ–პოზიტრონული წყვილების ანიჰილაციით იწყება. გარე ფენებზე მოქმედი სინათლის წნევის შემცირება მასა და გრავიტაციას შორის ბალანსს არღვევს. შემდეგ კოლაფსი(შეკუმშვა) ჩვეულებრივად გრძელდება და უძლიერესი აფეთქებით მთავრდება. აფეთქების ადგილზე არაფერი რჩება, მხოლოდ ნისლეული, რომელშიც 10 მზის მასის რკინაა გაბნეული(ჰიპერახალი).
მეცნიერთა თქმით, ასეთი რამ მხოლოდ 95-130 მზის მასის ვარსკვლავებს შეიძლება დაემართოს. პერიოდული ამოფრქვევების დროს ასეთი ვარსკვლავი 10-25 მზის მასით მსუბუქდება. ეს პულსაციები, საბოლოოდ, შავ ხვრელად გადაქცევით სრულდება. ამ ტიპის ვარსკვლავად გემის ხერხემლის(თანავარსკვლავედი) ეტა განიხილებოდა, რომელიც 1843 წლის ამოფრქვევისას, ღამის ცაზე ელვარებით მეორე იყო სირიუსის მერე(თვითმარქვია ზეახალი).
1954 წლის აფეთების მერე iPTF14hls-ის გარსში რამდენიმე ათეული მზის მასის წყალბადი დარჩა. მოგვიანებით მომხდარი აფეთქების ენერგია კი იმაზე გაცილებით ძლიერი იყო, ვიდრე ელექტრონ-პოზიტრონული წყვილების წარმოქმნით არასტაბილური პულსირებადი ვარსკვლავისთვის შესახებ ჰიპოთეზა ვარაუდობს. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ iPTF14hls ან მართლაც ასეთი ვარსკვლავია, თან ამის გარეშეც კიდევ უფრო უჩვეულო, ან ზეახლის სრულიად უცნობი ტიპი.
”პალომარის, კეკის, ლას კუმბრეს ობსერვატორიებში ჩატარებული დაკვირვებებით დაგროვებული მონაცემებითა და 1954 წელს გადაღებული ფოტოებით, ამ მოვლენებში გარკვევას შევეცდებით. იმედია, კიდევ ერთ ასეთ ობიექტსაც აღმოვაჩენთ” – ამბობს პიტერ ნაჯენთი(ლოურენსის სახელობის ნაციონალური ლაბორატორია ბერკლიში).
მზის სისტემის პირველი სტუმარი
2017 წ. ოქტომბრის ბოლოს აღმოჩენილი ციური სხეულის ტრაექტორია და სიჩქარე(95 000 კმ/სთ – 26,4 კმ/წმ.), მეცნიერებს აიძულებს ივარაუდონ, რომ მზის სისტემაში ის, პირველი და უკანასკნელი ვიზიტით(მზის მიზიდულობის დასაძლევად 17 კმ/წმ. საჭირო, ე.წ. მესამე კოსმოსური სიჩქარე), სხვა ვარსკვლვიდან მოფრინდა(კომეტა 96P ცვალებადი სახე). ობიექტს ოუმუამუა(A/2017 U1) დაარქვეს, რაც ჰავაიელების ენაზე “შორეთის პირველ მაცნეს” ნიშნავს(nature.com).
ასტრონომთა ჯგუფმა, ქარენ მიჩის ხელმძღვანელობით, ჰონოლულუს ასტრონომიული ინსტიტუტიდან, დაადგინა, რომ ოუმუამუას სიგრძე 400 მეტრია. ასტეროიდი სწრაფად ბრუნავს, რაც მისი ელვარების ხშირ ცვლილებებს იწვევს. სწორედ ამის მიხედვით მოხდა ობიექტის სიგრძისა და სიგანის შეფასება; სიკაშკაშის ასეთი რყევები მზის სისტემის ზოგიერთი ასტეორიდისა და კომეტისთვისაც არის დამახასიათებელი, რომელთაც წაგრძელებული ფორმა აქვთ.
ჯერჯერობით უცნობია, საით არის ოუმუამუას ბრუნვის ღერძი მიმართული, ამის დადგენა ძალიან ძნელია. ასტრონომები წარმოდგენას ეყრდობოდნენ, რომ ობიექტი ბრუნავს სიბრტყეში, რომელიც დამზერის წერტილიდან გამომავალი ვექტორის პერპენდიკულარულია; თუ ეს წარმოდგენა სიმართლესთან ახლოა, სიგრძისა და სიგანის თანაფარდობა იქნება 10:1, ბრუნვის სიბრტყის განსხვავებული ვარიანტის შემთხვევაში, ეს თანაფარდობა მეტიც შეიძლება აღმოჩნდეს.
სხვების მიერ ჩატარებული გაზომვები გვიჩვენებს, რომ ოუმუამუა მყარი ქვის ნატეხია, ალბათ, მეტალის ჩანართებით(ხონდრიტები და ახონდრიტები). არ დაიმზირება მტვრის კუდი, შემდგარი წყლისა და მტვრისგან – ესეიგი, ასტეროიდის შემადგენელში ყინული არ არის. მის ნივთიერებებს, ალბათ, მოწითალო ელფერი აქვს.
ოუმუამუას პროპორციების ახსნა მეცნიერებს უჭირთ. სავარაუდოდ, მისი ასეთი ფორმა იმ ძალებითაა განპირობებული, რომელბიც ამ ასტეროიდის ფორმირებისას მოქმედებდა(კუდიანი ასტეროიდები და გზანი კომეტისანი).
თეთრი ჯუჯა პულსარი
ორმაგი ვარსკვლავური სისტემა – მორიელის AR, ასტრონომთათვის ახლაც გამოცანად რჩება. როგორც ახლახანს გაირკვა, ერთი ვარსკვლავი უზარმაზარ ლაზერულ სხივს ატრიალებს და ნაწილაკებს აჭრის მეორეს.
სისტემის ერთ-ერთი კომპონენტი, კაშკაშა თეთრი ჯუჯაა, დაახლოებით დედამიწის ზომის, თუმცა 200 ათასჯერ მასიური მასზე, მეორე კი მკრთალი წითელი ჯუჯა, მზის 1/3 მასით, ერთმანეთის გარშემო ბრუნვის 3,6 საათიანი პერიოდით. ის ჯერ კიდევ 70-იან წლებში აღმოაჩინეს, ხოლო მისი უჩვეულო ფართოზოლიანი პულსირება, გასულ წელს ასტრომოყვარულებმა შეამჩნიეს. მორიელის AR თითქმის ყველა ტიპის რადიოგამოსხივებას უშვებს, რადიოდან-დენტგენამდე.
თეთრ ჯუჯას ძლიერი მაგნიტური ველი გააჩნია და ამ ველით აჩქარებული ნაწილაკების მძლავრ სხივს, რომელიც სივრცეში პროჟექტორისა თუ შუქურას სხივის მსგავსად „დარბის“, ყოველ 1,97 წუთში დედამიწისკენაც მომართავს. ამასთან ერთად, აჩქარებული ელექტრონების ნაკადი, არა მარტო თეთრი ჯუჯადან მოდის, არამედ წითელი ჯუჯასგანაც. ჯერჯერობით დაუდგენელი რჩება, სხივით მოკვეთილი წითელი ვარსკვლავის მატერიაა ეს, თუ ამას ძლიერი მაგნიტური ველი აკეთებს.
მეცნიერები ვარაუდობდნენ, ამ ორმაგი სისტემის ელვარება წუთობრივ ან საათობრივ რეჟიმში შეიცვლებოდა: წუთობრივი, გამომდინარე პულსარის მიერ გამოშვებული ლაზერის სხივის მოძრაობის თავისებურებებიდან, საათობრივი კი ორი ვარსკვლავის ორბიტულ პერიოდებს შორის არსებული სხვაობის გამო. 2004 წლის არქივთან შედარების მერე, მენციერებმა აღმოაჩინეს, რომ ეს ვარიაციულობა ათლწეულები გრძელდება. მათი აზრით, საქმე ამ ორ ვარსკვლავს შორის არსებულ ურთიერთქმედების თავისებურებაშია და ახლა მოდელის შექმნას ცდილობენ, რომლითაც ეს თავისებურება შეიძლება აიხსნას(უჩვეულო აღმოჩენები 2016; კოსმოსი 2015; კოსმოსი 2013: მიღწევები და გეგმები).
.
მთვარის კოლონიზაციის ზღაპარზე ბევრი ვიხალისე. სასაცილოა ძალიან. თხოვნა მექნება და იქნებ გაითვალისწინოთ ან მეცნიერული პოსტები გამოაქვეყნეთ და ან ზღაპრები, ერთმანეთში ნუ ურევთ ყველაფერს ))))))))
თუ გაგახალისათ, ესეც საქმეა.