Posted by ადამიანის ასაკთან შედარებით, სამყარო წარმოუდგენლად ხნიერია. მიუხედავად ამისა, მნიშვნელოვანი ცვლილებები ერთ წელიწადშიც შეიძლება მოხდეს მასში. სომერესთ მოემი – ”ისეთები აღარ ვართ, როგორიც ვიყავით გუშინ; ისინიც, ვინც ჩვენ გვიყვარს. ეს არის ბედნიერი შესაძლებლობა ჩვენთვის, ვიცვლებოდეთ და გვიყვარდეს შეცვლილი ადამიანი”.
თითოეულმა ჩვენგანმა თავისებურად გაატარა დრო ამ წელიწადში პლანეტა დედამიწაზე, სანამ ის ერთ სრულ ბრუნს აკეთებდა მზის გარშემო. ამასობაში ბევრი აშკარა ცვლილება მოხდა: კომეტების გამოჩენა, მეტეორიტების წვიმა, ანთება მეზობელ ვარსკვლავზე, ზეახლების აფეთქება და ა.შ.
ჩვენი თვალსაზრისით, 365 დღე-ღამის განმავლობაში ძალიან ბევრი რამ შეიძლება მოხდეს. 13,8 მილიარდ წლიანი სამყაროსთვის კი ერთი წელიწადი ადამიანის სიცოცხლის 0,2 წამს შეიძლება შევადაროთ(მაინც რა ასაკისაა სამყარო?).
და მაინც, დროის ამ პატარა შუალედში – წელიწადი, პატარა ცვლილებები მზის სისტემაშიც კი ხდება, ასევე გალაქტიკასა და სამყაროშიც. ეს ყველაფერი დიდი და ნელა მიმდინარე პროცესების საფუძველს წარმოადგენს, რომლებიც დროის გრანდიოზულ მონაკვეთებში ხდება.
დედამიწამ ბრუნვა შეანელა
დრო, რომელიც დედამიწას ღერძის გარშემო ერთი სრული ბრუნის შესასრულებლად სჭირდება, ჩვენთვის შეუმჩნეველი, 14 ნანოწამით გაიზარდა. 4 მილიონი წლის მერე იმდენად ნელა ვიტრიალებთ, რომ ნაკიან თვეებზე უარის თქმა მოგვიწევს: წელიწადში ზუსტად 365 დღე იქნება.
ეს იმას ნიშნავს, რომ ადრეულ ეპოქაში დღის ხანგრძლივობა კიდევ უფრო მოკლე იყო: ჩვენი პლანეტა თავისი ღერძის გარშემო 6-8 საათიანი პერიოდით ბრუნავდა, ხოლო წელიწადში ათასზე მეტი დღე იყო.
მთვარეც უფრო შორსაა, ვიდრე წინა წელს იყო. ამ ასევე თვალისთვის შეუმჩნეველ პროცესს ერთ-ერთი ფუნდამენტური კანონი მართავს: იმპულსის მომენტის შენახვის კანონი. დედამიწაც და მთვარეც თავიანთი ღერძის გარშემო ბრუნავს, მთვარე კი დედამიწის გარშემოც. თუ დედამიწის ბრუნვა შენელდა ე.ი. მან იმპულსის მომენტის ნაწილი დაკარგა და ამის კომპენსაცია რაღაცით უნდა მოხდეს. სწორედ ეს ”რაღაც” არის მთვარე, რომელიც დედამიწის გარშემო ბრუნავს: ის უბრალოდ კიდევ უფრო იქეთ გადადის და მუდმივობის კანონიც არ ირღვევა. 650 მილიონი წლის მერე, ისეთი მოვლენა, როგორიც არის მზის სრული დაბნელება, აღარ იარსებებს, რადგან მთვარე, უკვე საკმაოდ შორს იქნება.
კიდევ უფრო გაცხელებული მზე
მზის ტემპერატურული ვარიაციები დედამიწისეული კლიმატის მნიშვნელოვან ცვლილებას არ იწვევს, მისი ნათობა ხომ წლის განმავლობაში მხოლოდ 0,0000000005%-ით იზრდება. მოგეხსენებათ, რომ მზე, მატერიას გარდაქმნის ენერგიად(E=mc2) და წელიწადში ამ მატერიის 1017 კილოგრამს კარგავს. 1-2 მილიარდი წლის მერე, ჩვენი მნათობის წიაღში კიდევ უფრო მაღალ ტემპერატურაზე მიმდინარე თერმობირთვული რეაქციები წავა, მეტი რაოდენობის ნივთიერების მონაწილეობით მასში, შესაბამისად, ენერგიის გამოსავალიც მეტი იქნება და ვარსკვლავი კიდევ უფრო მეტად გაცხელდება. საბოლოოდ, გოლობალური დათბობა დედამიწაზე არსებულ სიცოცხლეს გაანადგურებს.
მზეზე პატარა ახალი ვარსკვლავები
ირმის ნახტომში არსებულ ნისლეულებში ვარსკვლავები იბადებიან და ახალგაზრდა ვარსკვლავურ გროვებს ქმნიან. ჩვენი გალაქტიკის ვარსკვლათწარმომქმნელი პროცესების სიჩქარე, როგროც ჩვენთვისაა ცნობილი, წელიწადში 0,68 მზის მასის ვარსკვლავიერ ექვივალენტს უტოლდება(საშუალოდ). 100 წლის განმავლობაში 100 მზის საერთო მასის ვარსკვლავები შეიძლება დაიბადოს, ანუ 5 მსუბუქი ვარსკვლავი წელიწადში. ვარსკვლავების ფორმრიების პროცესი ძალიან ხანგრძლივი პოცესია, რომელიც მილიონობით წელი გრძედლება. თუმცა, ჩვენს გალაქტიკაში საშუალოდ, მზეზე ოდნავ მსუბუქი ვარსკვლავი იბადება წელიწადში(ვარსკვლავი; უძვეელსი EGS-zs8-1).
ზეახლის აფეთქებას იშვიათ მოვლენად ვთვლით, რადგან ბოლოს ასეთი რამ 1572(ტიხო) წელსა და 1604(კეპლერი) წელს მოხდა. მას შემდეგ კასიოპეიასა და მშვილდოსანშიც აფეთქდა ზეახალი 1600-ანი წლებისა და 1800-ანი წლების ბოლოს. სხვა გალაქტიკებზე დაკვირვებით შეიძლება დავასკვნათ, რომ ჩვენს გალაქტიკაში II ტიპის ზეახლების რაოდენობა I ტიპის ზეახლებზე ოთხჯერ მეტია და 100 წელიწადში ორიდან შვიდამდე ზეახალს უნდა ველოდეთ(არქეოასტრონომია).
ეს ციფრი, ჩვენთვის ჩვეულზე მეტია და ამიტომ იმის შანსი, რომ გასულ წელს ზეახალი აფეთქდა, ძალიან მაღალია(დიდი მანძილების გამო აფეთქებას დიდი ხნის მერე დავინახავთ)(ნეიტრონული ვარსკვლავების დიდი გაერთიანება).
სამყარო…
გასული წლის განმავლობაში სამყარო კიდევ უფრო გაცივდა. დიდი აფეთქების გამოსხივების ექო წარმოუდგენლად ცივია, აბსოლუტურ ნულზე ოდნავ მეტი. რელიქტურ გამოსხივებად წოდებულ ამ ექომ გაცივების 13,8 მილიარდ წლიანი პერიოდის მერე მოაღწია ჩვენამდე. აქამდე ის იმდენად ცხელი იყო, რომ ატომების იონიზირებას, მათი ბირთვების გახლეჩას, კვარკებისა და გლიუონების ადრონებად შერწყმასაც კი აფერხებდა(კვარკი, ადრონიზაცია). დროთა განმავლობაში, სამყაროს გაფართოება და გაცივება ამ ფონური გამოსხივების ტემპერატურას ნულამდე დაიყვანს(აქვს თუ არა ტემპერატურას ზღვარი?).
განხვავების შესამჩნევად ერთი წელი არასაკმარისი დროა, თუმცა ყველა შემთხვევაში, ერთი ნაბიჯით წინ წავიწიეთ კიდევ უფრო მეტად გაცივებისკენ. რელიქტური ფონი 200 პიკოკელვინით(2 x 10-10 K) ცივი გახდა, ვიდრე წინა წელს იყო, გარკვეული დროის მერე საერთოდ ვეღარ ”დავინახავთ” მას(”პლანკის” კოსმოლოგიური შედეგები).
20 000 ვარსკვლავი წელიწადში…
ბნელი ენერგია, სამყაროზე დომინირებას აგრძელებს და უშორესი გალაქტიკები კიდევ უფრო შორს მიაქვს. გარკვეულ კრიტიკულ დისტანციაზე, დაახლოებით 15 მილიარდი სინათლის წელი, მდებარე გალაქტიკები იმაზე მეტი სიჩქარით გვშორდება, ვიდრე მათგან გამოსხივებული სინათლე მოისწრაფის ჩვენსკენ. სამყაროს დამზერად გალაქტიკათა 97% სამუდამოდ მიუწვდომელი გახდა, დარჩენილი 3% იგივე გზას ადგას. ამის გამო, ყოველი გასული წლის განმავლობაში, დაახლოებით 20 000 ვარსკვლავი უხილავი და გამოუკვლეველი რჩება(ჰორიზონტი).
სამყაროს სიცოცხლის ხანგრძლივობა დიდია, ხოლო წელიწადი ერთი პატარა რგოლია მასში მიმავალ მოვლენათა სქემაში, დრო მიედინება, ყველაფერი იცვლება. თუ ყურადღებით დავაკვირდებით, დროის დინებას არა მარტო აქ, ჩვენს მშობლიურ პლანეტაზე, არამედ მზის სისტემაში, გალაქტიკაში, სამყაროსა და მის საზღვრებს იქეთაც შევამჩნევთ(დრო დროზე ჩქარა მიქროდა, დრო არაფერზე ფიქრობდა).