Posted by ამერიკელმა ასტრონომებმა ნამუშევარი გამოაქვეყნეს იმის შესახებ, თუ რატომ უნდა ველოდოთ ჩვენს გალაქტიკაში ზეახლის მომდევნო აფეთქებას და როგორ უნდა მოვიქცეთ, რომ ამ აფეთქებიდან მაქსიმალურად ბევრი ინფორმაცია ამოვიღოთ.
თანამედროვე წარმოდგენებით, ირმის ნახტომის მსგავს გალაქტიკებში, ზეახალი ას წელიწადში ერთხელ უნდა ფეთქდებოდეს(შეიძლება მეტჯერაც). ზეახლის აფეთქებას განსხვავებული მიზეზები აქვს, თუმცა ეს მოვლენა ყოველთვის ვარსკვლავის სიკვდილს უკავშირდება, ბირთვის კოლაფსითა და ელვარე ნათებით. ნათება შეიძლება რამდენიმე თვე გაგრძელდეს და ელვარებით მთელი გალაქტიკის სინათლე გადაფაროს.
გასაგებია, რომ მეზობლად მომხდარი ასეთი „ფოიერვერკის“ არდანახვა შეუძლებელია. მით უმეტეს, რომ ჩვენს გალაქტიკაში, უკანასკნელ ათასწლეულში, აფეთქებული ზეახლები დღეც კი ჩანდა. თუმცა ბოლოს, ჩვენ გალაქტიკაში ზეახალი 400 წლის წინათ – 1604 წელს აფეთქედა. ისე გამოვიდა, რომ ახლა, როცა ასტრონომები დაკვირვებებისთვის საჭირო საუკეთესო მოწყობილობებით აღიჭურვნენ(რადიო დიაპაზონიდან გამა-სხივების ჩათვლით), მათ შორის კოსმოსური ტელესკოპებითაც, ასევე ნეიტრინული ობსერვატორიებით, ჩვენი გალაქტიკის ზეახლებმა აფეთქებები შეწყვიტეს. შეიძლება შეუმჩნევლადაც აფეთქედნენ, თუმცა სტატიის ავტორები ამის ალბათობას გამორიცხავენ.
ის ანთებები, რომლებზე დაკვირვებებითაც მეცნიერები თავიანთ თეორიებსა და გამოთვლებს ამოწმებენ, უკვე ათასეულობითაა დაფიქსირებული, ოღონდ სხვა გალაქტიკებში, თანაც ძალიან შორს. მათ შორის ყველაზე ახლო, ზეახალი 1987A, მაგელანის დიდ ნისლეულში აფეთქდა(ირმის ნახტომის ჯუჯა თანამგზავრი), 50 კილოპარსეკის(163 000 სინათლის წელი) მანძილზე.
ამ მოვლენათა სიშორე, ასეთი კოლასალური ნათების მიუხედავად, მათ მაინც არც თუ ისე კაშკაშა ობიექტებად აქცევს და დეტალური შესწავლის საშუალებას არ იძლევა. მაგალითად – დეტალური სპექტრის მიღებას ან სწრაფი ცვალებადობის კვლევას. ამიტომ ზეახლის აფეთქების დღევანდელი მოდელი, მატერიის ქცევა ასეთ ექსტრემალურ პირობებში, სრულყოფილებისგან ძალიან შორსაა. შემეცნებით სტატიებში ასეთ კითხვებსაც შეიძლება წავაწყდეთ – „რატომ ხდება საერთოდ ზეახლის აფეთქება?“,“როგორია აფეთქების მექანიზმი?“. ამიტომაა ახლო ანთების კვლევის შესაძლებლობა ასეთი მნიშვნელოვანი(ზეახალი ვარსკვლავი).
პირველ რიგში, ნეიტრინოების ნაკადზე უნდა მოხდეს თვალთვალი. მსგავსი მოვლენა სწორედ რომ ამ ნაწილაკების რაოდენობის მატებით იწყება(საუბარია კოლაფსირებად ვარსკვლავებზე). ნეიტრინოები, ვარსკვლავის წიაღში მათი სიცოცხლის ამ დრამატულ მომენტში ჩნდებიან, იქიდან თავისუფლად ამოდიან და თითქმის სინათლის სხივის სიჩქარით დაქრიან. რაც შეეხება ფოტონებს(ელ.მაგნიტური გამოსხივების კვანტებს), ისინი თავიდან ვარსკვლავის შიგნით არიან „ჩაკეტილი“, ამიტომ პირველი, რასაც დამკვირვებელი ხედავს, ეს ნეიტრინოების ნაკადის მატებაა, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე ათეული წამი გრძელდება. თუ მათი დაფიქსირება სუპერკამიოკანდეს ტიპის ნეიტრინულ დეტექტორზე მოხერხდა, ცის იმ ნაწილის წინასწარი დადგენაც მოხერხდება, სადაც ზეახალი უნდა აინთოს
(ნეიტრინოების ზესისწრაფეში GPS დაადანაშაულეს; ობსერვატორია IceCube-მ გამა-ანთებით გაჩენილი ნეიტრინოები ვერ დააფიქსირა; ანტინეიტრინო: რითი ჯობია მატერია ანტიმატერიას; ”ფუკუსიმას” გაჩერება და გეონეიტრინოები; ახალი სტუმრები შორეთიდან: მაღალენერგიული ნეიტრინოები). ეს შეიძლება რამდენიმე დღის ან წუთის შემდეგ მოხდეს, ამიტომ სწრაფი რეაგირებაა საჭირო.
ამ მიმართულებით, მომდევნო ნაბიჯი, ორბიტაზე მდებარე რენტგენისა და გამა-ტელესკოპების მიბრუნება უნდა იყოს. საქმე იმაშია, რომ ანთების დაწყებისკენ, შედარებით მცირე ხნით(წამები-საათები) მიმდინარე მაღალენეგიული გამოსხივება მიგვითითებს, როცა მომაკვდავი ვარსკვლავის გარსში მოძრავი დარტყმითი ტალღის ენერგია გამოანათებს. სწორედ ამის მერე გამოჩნდება დამახასიათებელი ელვარე ნათება, როცა ჩაკეტილი ფოტონები გარეთ გამოსვლას იწყებს.
მნიშვნელოვანია, აღნიშნავენ ნამუშევრის ავტორები, რომ აფეთქების სწორედ ეს ეტაპები დაფიქსირდეს. აქამდე ეს, მხოლოდ რამდენიმეჯერ მოხერხდა, რადგან დაკვირვების ჩატარების სიძნელე პროცესის მოულოდნელობითა და სიშორით არის განპირობებული. მოვლენაში კი ძალიან ბევრი ინფორმაციაა ზეახლის ანთების ფიზიკის შესახებ.
კიდევ რას მოველით ზეახლის ახლო აფეთქებისგან (ასეთი ახლოც ნუ იქნება – ზეახლის კვალი დედამიწაზე; ანთების კვალი წარსულიდან; ზეახლის აფეთქება სიცოცხლეს საფრთხეს უქმნის)? ჩვენ ზუსტად გვეცოდინება როგორ აფეთქედა ვარსკვლავი. ავტორთა შეფასებებით, 90%-ზე მეტი ალბათობით ზეახლად ანთების კანდიდატი ვარსკვლავი ჩვენს მიერ ჩატარებული ცის მრავალრიცხოვანი დამზერების პროგრამებში უკვე მოყვებოდა. მათი სიკაშკაშე და ფერი ცნობილია. გარდა ამისა, „შეუმდგარი ზეახლის“ დანახვის შანსიც არსებობს. ლაპარაკია მოვლენაზე, რომელსაც ძლიერი აფეთქება არ ახლავს თან. მაგალითად, თუ ევოლუციის დამამთავრებელ ეტაპზე(როგორ კვდებიან ვარსკვლავები) მყოფი ვარსკვლავის მასა ძალიან დიდია, მაშინ მისი ბირთვი მასიურ შავ ხვრელად გადაიქცევა, რომლის გრავიტაციას ვერც ვარსკვლავის გარსი და ვერც ჩაკეტილი კვანტები ვერ გაექცევა, ისინი მოვლენათა ჰორიზონტის შიგნით აღმოჩნდებიან(10 ფაქტი შავი ხვრელების შესახებ). დამკვირვებელი კი დაინახავს, თუ როგორ გაქრა ერთ-ერთი ვარსკვლავი ცის თაღიდან.
ნაშრომის ავტორებმა ყოვლისმომცველი მოდელირება ჩაატარეს, რათა ახლო ზეახლის აფეთქების სტადიების, „ხმამაღალი“ ან „წყნარი“, რეგისტრირების შანსები შეეფასებინათ. მოდელირების შედეგები იმედის მომცემია. არსებული ტელესკოპების რაოდენობიდან გამომდინარე ანთება შეუმჩნეველი არ დარჩება. დაკვირვებები დღის საათებშიც იქნება შესაძლებელი. მეტი თავდაჯერებულობისთვის ავტორები დამატებით რამდენიმე ინფრაწითელი დიაპაზონის ტელესკოპებით შეიარაღებას ითხოვენ, ცის განუწყვეტელი მონიტორინგისთვის, რათა არ გამოგვრჩეს ნეიტრინოების მატების თანმხლები ანთების ყველაზე ეუფრო ადრეული მომენტები.
ასეთი ტელესკოპების ღირებულება(ათეულობით ათასი დოლარი), დიდ მოძმეებთან შედარებით მცირეა, ისინი ასტრომოყვარულთათვისაც კი ხელმისაწვდომია.