Posted by რა საკვირველია, მეცნიერები არც 2019-ში მჯდარან გულხელდაკრეფილნი, ყველასგან კი ფიზიკოსები და ასტრონომები გამოირჩეოდნენ, რომლებმაც ახალი კოსმოსური მოვლენების აღმოჩენებით გაგვახარეს, ასევე ფოტოებით, რომლებიც აქამდე არავის გადაუღია.
შავი ხვრელის ფოტო
2019 წლის გაზაფხულზე, ევროპის სამხრეთული ობსერვატორიის ასტრონომებმა, ისტორიაში პირველად, ზემასიური შავი ხვრელის (პოეჰი – ჰავაიელების ენაზე – ბნელით შემკული უძირო ქმნილება. ბნელი ძალა) ფოტო გამოაქვეყნეს, უფრო სწორედ, მისი “ჩრდილი” – მოვლენათა ჰორიზონტის სილუეტი, რომელიც გამოსიხვების შარავანდედით არის გარსშემორტყმული. ამ ფოტოს მისაღებად ასტრონომებმა ტელესკოპთა გლობალური სისტემა (Event Horizon Telescope – მოვლენათა ჰორიზონტის ტელესკოპი) გამოიყენეს, რომლებიც ორი წყაროს გამოსხივებას აგროვებდნენ: ზემასიური შავი ხვრელი მშვილდოსანი A*, ირმის ნახტომის ცენტრში და ანალოგიური, თუმცა გაცილებით მასიური ობიექტი ელიფსურ M87-ში. მშვილდოსანი A* გაცილებით ახლოა, თუმცა მისი დამზერა გაზისა და მტვრის სქელი ღრუბლებით არის შეზღუდული. სპეციალურად შექმნილი ალგორითმით დამუშავებული მონაცემებით, M87-ის ზემასიური შავი ხვრელის ხარისხიანი გამოსახულების მიღება მოხერხდა, რომლამდე მანძილი 53 მილიონი სინათლის წელია, ხოლო მშვილდოსანი A*-ზე მუშაობა ახლაც მიმდინარეობს.
მეცნიერები გლობალური ტელსკოპის გაუმჯობესებას გეგმავენ, კიდევ სხვა ორგანიზაციებისა და ობსერვატორიების მოწვევა-დამატებით ქსელში. მთლიანობაში 10 000 კილომეტრიანი მახვილი “თვალი”, ხვრელების აკრეციულ დისკოებსა და ჭავლებს (“ჯეტი”) კიდევ უფრო უკეთ დაინახავს.
იშვიათი მოვლენა
კოლაბორაცია XENON-ის ფიზიკოსებმა, ქსენონ-124-ის ატომის განსაკუთრებული ტიპის რადიოაქტიური დაშლა დააფიქსირეს (ბირთვული დაშლა და სინთეზი), რომელიც მაშინ ხდება, როცა ბირთვში არსებული ორი პროტონი ერთდროულად შთანთქავს ელექტრონულ გარსში არსებულ ორ ელექტრონს, რასაც ორი ნეიტრინოს გამოსხივება ახლავს თან. ამ პროცესის განსაკუთრებულობა ისაა, რომ ქსენონის ატომი ასე, ძალიან ნელი სიჩქარით იშლება. ნახევრად დაშლის პერიოდი 18 ათას ტრილიონ წელს უტოლდება, რაც სამყაროს ასაკს მრავალჯერ აღემატება.
დაშლის დამზერა მიწიქვეშა ექსპერიმენტულ მოწყობილობა XENON1T-ზე მოხდა, რომელიც ჰიპოთეტური ბნელი მატერიის ნაწილაკების საძებნელად შეიქმნა. ქსენონის დაშლის დასაფიქსირებლად, მეცნიერებმა დეტექტორების კალიბრირება და ქსენონის გაწმენდა მოახდინეს. იგეგმება კიდევ უფრო იშვიათი, ორი ნეიტრონის ჩაჭერის პროცესი ნეიტრინოების გამოსხივების გარეშე.
მეთანი მარსზე
2019 წლის ინვისში, ნასას სპეციალისტებმა მარსმავალ “ქიურიოსითის” დახმარებით, მარსის ატმოსფეროში მეთანის რეკორდული მატება დააფიქსირა, რაც იქ ცოცხალი ორგანიზმების არსებობაზეც კი შეიძლება მიუთითებდეს(მეთანის იდუმალი წყარო მარსზე). მეთანს ძალიან სწრაფად შლის მზის სინათლე, ანუ, ეს მატება ახლახანს მოხდა. თუმცა, პლანეტის ნაპრალებიდან ამოსულ მეთანთანაც შეიძლება გვქონდეს საქმე.
მეთანის კონცენტრაცია მალევე შემცირდა, რის გამოც მეცნიერები ამ გაზის სეზონური ცვლილების ვერსიაზე გადაერთნენ. მეთანი გეოქიმიური პროცესებითაც ჩნდება, რის მერეც იონიზირდება და ქანებს უერთდება. “ქიურიოსითიმ” კიდევ ერთი უცნაურობაც დააფიქსირა. მეთანიS კონცენტრაციის ცვლილებასთან ერთდ, ჟანგბადის კონცენტრაციაც მერყეობს, რაც ზემოთ ნახსენები პროცერსებით ვერ აიხსნება. მეცნიერები თვლიან, რომ ორივე მოვლენას ერთი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს და ცოცხალი ორგანიზმების ცხოველმოქმედება ამ ფენომენის შესაძლო ახსნად ჯერ ისევ უნდა დარჩეს.
რეკორდულად თბილი 2019 წელი
მსოფლიოს მეტეოროლოგიური ორგანიზეციები იუწყებიან, რომ 2019 წლის ივლისი, დაკვირვებების ისტორიაში ყველაზე ცხელი გამოდგა. ოკეანისა და ატმოსფეროს კვლევის ნაციოლანური სამმართველო (NOAA) აცხადებს, რომ დედამიწის ზედაპირის საშუალო გლობალური ტემპერატურა 1,71 გრადუსით მეტი იყო, ვიდრე მთელი XX საუკუნის განმავლობაში (+2°C-ით მატებაც კი ყველაფერს ცვლის…).
მკვლევარები ამ რეკორდებსა და გლობალურ დათბობას შორის პირდაპირ კავშირს ხედავენ და არა ელნინიოს მაგვარ ბუნებრივ ციკლებთან. გარდა ამისა, დაფიქსირებულია გრენლანდიის ყინულოვანი საფარის რეკორდული დნობა. გამოთველბის მიხედვით, 1 აგვისტოს ოკეანეში ჩასული ნადნობი წყლის რაოდენობა 12,5 მილიარდ ტონას უტოლდებოდა. ამის მიზეზი კი ევროპიდან წამოსული ხცელი ჰაერის ტალღა იყო, რომელმაც კუნძულის ზედაპირის ტემპერატურა ნორმის ზემოთ აიყვანა.
კრიზისი კოსმოლოგიაში
ასტროფიზიკოსებმა, სამყაროს აღმწერ სტანდარტულ კოსმოლოგიურ მოდელში პრობლემის არსებობა აღიარეს, რაც ჰაბლის მუდმივას მაჩვენებლებს შორის განსხვავებაში გამოიხატება, რომლებიც სხვადასხვა მეთოდებით იქნა დადგენილი. ჰაბლის მუდმივა, შორეულ გალაქტიკებამდე მანძილისა და მათი ჩვენგან (ერთმანეთთან) დაშორების სიჩქარის დამაკავშირებელი მონაცემია. “ლამბდა-CDM” (ΛCDM – (ლამბდა სი-დი-ემ. ლამბდა-ცივი ბნელი მატერია)-ად წოდებული კოსმოლოგიური მოდელით, ჰაბლის მუდმივას მნიშვნელობა რელიქტური გამოსხივების შესახებ მონაცემებით შეიძლება გამოითვალოს. ასე იქნა მიღებული მნიშვნელობა 67,32 კილომეტრი წამში მეგაპარსეკზე (1 მგპს = 3,3 მლნ.სწ.). თუმცა, გალაქტიკებამდე მანძილის დადგენის მიხედვით მიღებული მონაცემი სულ სხვას გვიჩვენებს: 73,3-დან 76,5 კილომეტრამდე წამში მეგაპარსეკზე. განსხვავება იმდენად დიდია, რომ ინსტრუმენტულ ხარვეზებს ვერ დავაბრალებთ. სავარაუდოდ, მიზეზი თვითონ კოსმოლოგიური მოდელის არასრულყოფილებაში შეიძლება იმალებოდეს. ამავე დროს, ΛCDM საკმაოდ წარმატებით ხსნის რელიქტური გამოსიხვების დამზერად სტრუქტურას, სამყაროში გალაქტიკების განაწილებას, წყალბადისა და ზოგიერთი სხვა მსუბუქი ატომების სიმრავლეს, ამიტომაც ვერ ხდება მასზე უარის თქმა. ზოგიერთი მეცნიერი მასში შესწორებების შეტანაზე საუბრობს, ძალიან აკურატულად, რომლებიც მხოლოდ რელიქტური გამოსხივების დროინდელამდე მიმდინარე მოვლენებს შეეხება, სხვა დანარჩენს კი არა (მოკლედ კოსმოლოგიური მოდელის შესახებ).
პირველი ვარსკვლავთშორისი კომეტა
კომეტა 2I/ბორისოვი, მეორე აღმოჩენილი კოსმოსური ობიქტია ასტეროიდ (1I/) ოუმუამუას შემდეგ, რომელიც ამ უკანასკნელის მსგავსად, ჰიპერბოლურ ორბიტაზე მოძრაობს, ხოლო მზესთან მიახლოების სიჩქარე სისტემაში მის გარედან შემოფრენაზე მეტყველებს. ეს გამოსახულება ჰაბლის სახელობის კოსმოსური ტელესკოპით გადაიღეს, 2019 წლის 12 ოქტომბერს. როგორც სხვა კომეტები, მისი ბირთვიც მტვრით არის შემოფარგლული, სავარაუდოდ, მისი დიამეტრი 2-დან 16 კილომეტრამდე უნდა იყოს. ფოტოს გადაღების მომენტში კომეტამდე მანძილი 418 მილიონი კილომეტრი იყო. მინიმალური მანძილი მასა და ჩვენს მნათობს შორის 7 დეკემბერს იყო – 300 მილიონი კილომეტრი (ანუ 2 ასტრონომიული ერთეული) (“უცხოპლანეტელი” ოუმუამუას უჩვეულო ფორმა).
გზავნილი ვარსკვლავთშორისი სივრციდან
2019 წლის ნოემბერში, ნასამ განაცხადა, რომ 1977 წელს კოსმოსში გაშვებულმა ზონდმა “ვოაჯერ-2”, თავისი ტყუპისცალის, “ვოაიჯერ-2”-ს მსგავსად მზის სისტემა დატოვა და ვარსკვლავთშორის სივრცეზე ინფორმაცია გადმოსცა. მონაცემები 5 ინსტრუმენტის საშუალებით შეგროვდა: მაგნ. ველის გადამწოდი, ნაწილაკების 2 დეტექტორი და პლაზმის შემსწავლელი 2 მოწყობილობა. ამით წარმოდგენა შეგვექმნა მზის სისტემის საზღვარზე, სადაც მზიური პლაზმა და ვარსკვლავთშორისის შემადგენელი ერთმანეთს ეჯახება.
“ვიაჯერებით” მირებული მონაცემების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ლოკალურ ვარსკვლავთშორის სივრცეში პლაზმის სიმკვრივე გაცილებით მაღალია, ვიდრე მზის სისტემის შემომფრაგლავ ჰელიოსფეროს შიგნით, ხოლო ტემპერატურა დაბალია, ვიდრე შიგნით. ორივე ზონდი ახლა გარდამავალ სივრცეშია, სადაც შეშფოთებები დაიმზირება, ორი განსხვავებული კოსმოსური არეების ერთმანეთთან კონტაქტის გამო („ვოიაჯერის“ ოქროს ჩანაწერი…).