ჰიპოთეზა პანსპერმიის შესახებ ამბობს, რომ სიცოცხლე დედამიწაზე ”გარედან” მოხვდა. ამ ჰიპოთეზის შესაბამისად, სამყაროში სიცოცხლის ჩანასახები მოგზაურობენ, რომლებსაც ჩვენს პლანეტაზეც შეეძლოთ მოღწევა.
პანსპერმიის იდეის საწყისები ადრეულ ანტიკურ ხანაში გაჩნდა, თუმცა XIX საუკუნეში გაძლიერდა. მის მომხრეებად იქცნენ უილიამ კელვინი, ჰერმან ფონ ჰელმჰოლცი და სვანტე არენიუსი. მოგვიანებით მას მხარს უჭერდნენ დნმ-ს ორმაგი სპირალის აღმომჩენი ფრენს კრიკი და ფრედ ჰოილი, ტერმინ ”დიდი აფეთქების” ავტორი. ამჟამად თეორიას აქტიურად ანვითარებს თანამოაზრეთა გუნდი, რომელიც ნალინ ჩანდრა ვიკრამასინგხის, ბაქინგემის სახელობის ასტრობიოლოგიური ცენტრის ხელმძღვანლის(დიდი ბრიტანეთი), გარშემო შეჯგუფდა.
პანსპერმიის კონცეფციის აქილევსის ქუსლი თვითწარმომქმნელი ბიომოლეკულების, ან სიცოცხლის მატარებელი სხვა ფორმების პლანეტათშორის და მით უმეტეს ვარსკვლავთშორის სივრცეში მიგრაციის ახსნის აუცილებლობაშია. კოსმოსი რთული ორგანიკისთვის არც თუ ისეთი სტუმართმოყვარე გარემოა, მასში ძალიან ბევრი სწრაფი ნაწილაკი და ხისტი გამოსხივებაა. ვარსკვლავთშორისი მოგზაურობის დროს სოცოცხლის მატარებლებმა სიცოცხლისუნარიანობა მილიონობით წლის განმავლობაში უნდა შეინარჩუნონ. ეს კი საიმედო სატრანსპორტო საშუალებების გარეშე წარმოუდგენელია – მაგრამ სად ვნახოთ ასეთი საშუალებები? ამასთან დაკავშორებული არა ერთი იდეა არსებობს, თუმცა ისინი სხვა და სხვა ნაკლოვანებებით არიან დამძიმებულნი.
ახლახანს ნალინ ჩანდრა ვიკრამასინგხმა და მისმა ოთხმა კოლეგამ ახალი მეთოდი წარმოადგინეს, დაფუძნებული საკმაოდ თამამ კოსმოსლოგიურ ჰიპოთეზაზე, რომელსაც ადრეული სამყაროს სპეციალისტთა შორის არცერთი მომხრე არა ჰყავს. მიუხედევად ამისა, ეს სრული უაზრობა არ არის, არამედ მეცნიერებაა, თუმცა არც თუ ისეთი შესაძლებელი.
ადრეული დაბადება
ითვლება, რომ პლანეტებმა ფორმირება მას მერე დაიწყეს, რაც დიდი აფეთქებიდან მილიონიბით წლების მერე პირველმა ვარსკვლავებმა დაიწყეს წარმოქმნა(ალბათ, გაცილებით მოგვიანებით, რადგან ეს მასიური ვარსკვლავები, ათეულობით და ასეულობით მზის მასებით, მალევე ფეთქდებოდნენ და კოლაფსირებდნენ). მიუხედავად ამისა ვიკრამასინგხის თანაავტორებმა კარლ გიბსონმა და რუდოლფ შილდმა ზეადრეული პლანეტოგენეზის ალტერნატიული მოდელი წარმოადგინეს. მათი აზრით, პირველმა პლანეტებმა მას შემდეგ მალევე დაიწყეს ფორმირება, რაც დიდი აფეთქებიდან 400 000 წლის მერე სამყარო პლაზმური მდგომარეობისაგან განთავისუფლდა, შეივსო წყალბადისა და ჰელიუმის ნეიტრალური მოლეკულებით. კოსმოსური გაზი ერთგვაროვანი არ იყო, მასში ასეულობით კილომეტრის ზომის სფერული გროვები ჩნდებოდნენ, რომლებიც პირველ პლანეტებად იქცნენ(ან პლანეტოიდებად). ამ მოდელის თანახმად, 3-4 მილიონი წლის ასაკის სამყარო 1080-მდე რაოდენობის, გრავიტაციული ძალებით შეკრულ გაზურ სფეროებს შეიცავდა.
იმ ეპოქაში რელიქტური გამოსხივების(დიდი აფეთქება) ტემპერატურა ასეულობით კელვინი იყო, ამიტომ ახალგაზრდა პლანეტები მთლიანად გამთბარნი იყვნენ. დროთა განმავლობაში, როცა სამყარო 1,5 მლრდ. წლის გახდა, ტემპერატურა წყალბადის დნობის ტემპერატურაზე დაბლა დავიდა(14 კელვინი), რის გამოც ყველგან, პლანეტებმა წყალბადის მყარი ქერქი შეიძინეს. სანამ ეს მოხდებოდა, მათზე დიდი რაოდენობით, ვარსკვლავების აფეთქებით კოსმოურ სივრცეში გაფრქვეული, ჰელიუმზე მძიმე ატომის ბირთვებიც ილექებოდნენ. ასე გაუჩნდათ მათ რკინა-ნიკელის ბირთვები, სილიკატური მანტიები და მსუბუქი გარე გარსები, გაყინული წყლის შემცველობით. უფრო მეტიც, წყლის ნაწილი დღევანდელ დღემდე და მერეც თხევად მდგომარეობაში შეიძლება დარჩეს, ობიექტის გულიდან მომავალი სითბოს ხარჯზე, რასაც ურანისა და თორიუმის რადიოაქტიური დაშლა უზრუნველყოფს.
პლანეტათა გროვები
გიბსონისა და შილდის მოდელის თანახმად, ირმის ნახტომის ჰალო(სავარაუდოდ, ანდრომედასა და სხვა სპირალური გალქტიკებისაც) უძვეელსი პლანეტების დიდ რაოდენობას შეიცავს, რომლებიც სფერულ გროვებში არიან გაერთიანებულნი, სფერული ვარსკვლავური გროვების მეზობლად. ვარსკვლავური გროვებისგან განსხვავებით, ტელესკოპებით ამ პლანეტების დანახვა შეუძლებელია. მიუხედავად ამისა თავიანთი მიზიდულობით, უკან მყოფი ობიექტების სინათლეს გადახრიან, ამიტომ მათი დანახვა გრავიტაციული ლინზირების ეფექტის საშუალებით მაინც შესაძლებელია. ეს მდგრადი გროვებია, თუმცა გარკვეულ ზღვრამდე. გრავიტაციულ ძალებს გაყინული პირველი პლანეტების გროვადან ამოგდება და მათი გალაქტიკურ სიბრტყეში გადასროლა შეუძლიათ, სადაც ისინი გათბობის გამო მთლიანად ან ნაწილობრივ წყალბადის მყარ ქერქს კარგავენ, ზოგიერთები კი თითქმის პირვეყოფილი სახით აგრძელებენ მოგზაურობას. ვიკრამასინგხმა და მისმა თანაავტორებმა გამოთვალეს, რომ საშუალოდ 26 მილიონ წელიწადში ერთხელ, ასეთი პლანეტა მზესთან ახლოს ხვდება. ვიზიტორი მზის მახლობელ ლინზასმაგვარ გაზურ ღრუბელს კვეთს(ზოდიაქალურ) და თავის ზედაპირზე ათასეულობით ტონა, ღრუბლის შემადგენელი ნივთიერებების აკუმულირებას ახდენს.
სიცოცხლისმოყვარული კოსმოლოგია
ვიკრამასინგხის მოდელი, რომელსაც ავტორები „ჰიდროგრავიტაციულ დინამიკურ კოსმოლოგიას“ უწოდებენ, სიცოცხლის უეჭველ გაჩენას არა მარტო ცალკეულ პლანეტებზე იწვევს, არამედ ყველგან, გალაქტიკური მასშტაბებით – რთული მოლეკულების წყალობით, რომლებიც კომეტებსა და „მოხეტიალე“ პლანეტებს გადააქვთ.
ტურბულენტური დიდი აფეთქება პლაზმურ ეპოქას წარმოშობს, სადავ სიცარიელეების(ვოიდებთან) საზღვრებთან გიგანტური პროტოგალაქტიკები ფორმირდებიან. გაზურ ეპოქაში, მათში სფერული ფორმის ვარსკვლავური გროვები ჩნდებიან. გროვებში ვარსკვლავები იბადებიან და კვდებიან, ისინი გარემოს მოლეკულების შესაქმნელად საჭირო ქიმიური ელემენტებით ამარაგებენ(პიველ რიგში წყლის). ეს მოლეკულები კი სიცოცხლის არსებობას უზრუნველყოფენ პლანეტებზე, რომელთა ტემპერატურა წყლის კრიტიკული წერტილს(647 К) ქვემოთ ჩადის. ეს პალენტები ერთმანეთთან დაკავშირებული არიან კომეტური „სატრანსპორტო სისტემით“, რომლებსაც გალაქტიკურ სივრცეებში მოლეკულები გადააქვთ.
მიიყვანეთ გალქტიკამდე
და რა შუაშია აქ პანსპერმია? ზოგჯერ დედამიწაზე ასტეროიდებისა და კომეტების მასიური ბირთვები ეცემიან, რომლებიც კოსმოსურ სივრცეში დედამიწისეული ნივთიერებების გატყორცნას იწვევენ. ყვეკაფერთან ერთად კოსმოსში მიკროორგანიზმებიც ხვდებიან – ზოგიერთი მათგანი მომაკვდინებელი ტემპერატურისა და წნევების გადატანას ახერხებენ. ასეთი ორგანიზმები ზოდიაქალური ღრუბლიდან მოხეტიალე პლანეტის ზედაპირზე შეიძლება გადავიდნენ და პლანეტასთან ერთად შორეულ კოსმოსში გააგრძელონ მოგაზურობა. თუ ეს პლანეტა რომელიმე ვარსკვლავის მახლობლად აღმოჩნდება, იქ დედამიწისეული სიცოხლის ჩანასახს მიიტანს, რომელთა როლში არამარტო გადარჩენილი მიკოორგანიზმები, არამედ მათი გენომის ფრაგმენტებიც შეიძლება გამოვიდნენ.
გალქტიკაში ალბათ, დედამიწა სიცოცხლის ერთად ერთი ნავთასაყუდელი არაა. თუ სიცოცხლე სადმე სხვაგანაც ჩაისახება, მაშინ პირველშობილი პლანეტბი მათ სხვაგანაც გადაიტანენ. ამიტომ, ვიკრამასინგხი თავის კოლეგებთან ერთად დაასკვნის, რომ ირმის ნახტომი კოსმოსური მასშტაბის სუპერბიოსფერო შეიძლება აღმოჩნდეს. სწორედ ეს არის პანსპერმია მის გაქლტიკურ ვარიანტში.