დიდი აფეთქება – მოწმის მონათხრობი

 ერთხელ, დაახლოებით 14 მილიარდი წლის წინ, საოცარ მოვლენას ქონდა ადგილი(phys.org).

 სამყარომ და ყველაფერმა იმან, რასაც ის შეიცავს, იქნება ეს მატერია, რადიაცია, ეგზოტიკური ნაწილაკები, და შესაძლოა უფრო აბსტრაქტული მცნებები როგორიც არის დრო და ფიზიკური კანონები, დაიწყო არსებობა.

 იმის შესწავლით თუ როგორ ვითარდებოდა სამყარო დროთა განმავლობაში, შესაძლებელია წარმოვიდგინოთ როგორი იქნებოდა ის დაბადებიდან(დიდი აფეთქებიდან) 1 მილიარდი წლის, 1000 წლის, 1 დღის, 1 წამის, 1 მემილიარდედი წამის შემდეგ. რაც უფრო უკან მივდივართ დროში, სამყაროში უფრო და უფრო ექტრემალური პირობები იყო და სამყაროც გაცილებით სწრაფად ვითარდებოდა.

 მაგრამ ერთია, გაიგო განტოლებები რომელიც აღწერს ტემპერატურას, ან ახალი ნაწილაკების შექმნას, ან კიდევ სხვა რამეს. მეორეა როგორ შეიგრძნობდით ამ ყველაფერს მისი უშუალო თვითმხილველი რომ ყოფილიყავით? როგორი იქნებოდა ეს ყველაფერი? რას განიცდიდით?

 მოდით, გავარკვიოთ. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღვჭურვოთ ჩვენი დამკვირვებელი – დავარქვათ მას ალისა, ჯადოსნური სკაფანდრით, რომელიც უძლებს ექსტემალურ ტემპერატურას, წნევას, სიმკვრივეს, რადიაციას და წელვას. მას ასევე დაჭირდება მზის სათვალეები, იმიტომ, რომ სამყარო დაბადებიდან მილიონ წლამდე იყო თვალის მომჭრელად კაშკაშა.

 ჩვენ უკვე შეგვიძლია მოგზაურობაში გავყვეთ ალისას, მაგრამ სანამ დავიწყებთ, რამდენიმე რამ უნდა განვმარტოთ.

საიდან ვიცით რა მოხდა?

 იმის გამო, რომ სინათლე არ მოძრაობს უსასრულოდ სწრაფად, ყველაფერს წარსულში ვხედავთ. როცა ამოწმებ ტელეფონს, ხედავ როგორი იყო ის წამის მემილიარდედის წინ(ეს დრო ჭირდება სინათლეს ტელეფონიდან თვალამდე მისაღწევად). როდესაც უყურებ მთვარეს, ამ დროს შენ იხედები ერთი წამით წინ წარსულში, იმიტომ რომ მთვარე საშაულოდ 380 000 კილომეტრის იქეთაა. და როდესაც შენ უყურებ მილიარდი სინათლის წლის იქეთ მდებარე გალაქტიკას, ხედავ თუ როგორი იყო ის მილიარდი წლის წინ.

 ჩვენ შეგვიძლია გავზომოთ სამყაროს სიმკვრივე, ტემპერატურა და სხვა ფიზიკური სიდიდეები. გალაქტიკების სიჩქარეებზე დაკვირვებით, ჩვენ ვხვდებით რომ სამყარო ფართოვდება. თუ მოვახდენთ უკუათვლას, ჩვენ შევძლებთ ადრეული ეპოქების ფიზიკური კონდიციების დადგენას.

 ამგვარად, ჩვენ საკმაო დარწმუნებით ვიცით რა მოხდა წარსულში, დღეიდან – დიდი აფეთქებიდან 1 წამის შემდგომ პერიოდამდე. ეს იმიტომ რომ ჩვენ შეგვიძლია არამარტო გამოვითვალოთ, არამედ ექსპერიმენტებიც ჩავატაროთ CERN ის მსგავს ნაწილაკების ამაჩქარებლებზე და ჩვენი გამოთვლების სიზუსტეში დავრწმუნდეთ(კოლაიდერი).

 მაგრამ ჩვენ არაფერი არ ვიცით პირველი წამის პირველი უმცირესი ნაწილის, ეგრეთ წოდებული პლანკის ეპოქის შესახებ (პლანკისეული დრო, უმცირესი დრო, მიჩნეულია, რომ იმჟამინდელ სამყაროში არაფერი ხდებოდა, ან შეუძლებელია დადგენაუდრის 10^-35 წმ.). დროის ამ ნაწილში ისეთი ექსტრემალური პირობები იყო, რომ ფიზიკის ამჟამად ცნობილი კანონები ვერ აღწერს. შესაძლოა, სამყაროს ისტორიის ამ მონაკვეთზე საუბარიც არ ღირს.

რამხელაა სამყარო?

 უსასრულო… შესაძლოა…

 ჩვენ არ ვიცით რამხელაა სამყარო ახლა. ჩვენ მხოლოდ ვხედავთ მის იმ ნაწილს, რომელშიც სინათლეს ქონდა დრო ჩვენამდე მოსაღწევად. ამას დაკვირვებადი სამყარო ქვია, და რადგან მისი ასაკი 13,8 მილიარდი წელიწადია, ჩვენ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ შეგვიძლია გახედვა 13,8 მილიარდი სინათლის წლის მანძილზე ყველა მიმართულებით. მაგრამ რადგან ის იზრდება, გაცილებით დიდია, ყველა მიმართულებით 46 მილიარდი სინათლის წლის ზომისაა. ჩვენ ვუშვებთ, თუმცა არ ვართ დარწმუნებულები, რომ ამ ჩვენი ბუშტის იქეთ სამყარო კიდევ უსასრულოდ გრძელდება. თუკი ეს მართალია, მაშინ ის უსასრულოდ დიდი დაიბადა. მიუხედავად იმისა რომ აზრი აქვს ასეთ დიდ სამყაროზე საუბარს, რომელიც იზრდება ან მცირდება, ეჭვგარეშეა რომ მისი ვიზუალიზაცია, ან წარმოდგენა ძალიან ძნელია. ამიტომ ვგულისხმობთ დაკვირვებად სამყაროს.
აუცილებელია იმის ცოდნა, რომ მიუხედავად სამყაროს ზომისა, დიდი აფეთქება არ იყო აფეთქება იმ გაგებით, ვითომ მოხდა ბევრი ნივთიერების გაფრქვევა სივრცეში, არამედ ეს იყო თავად სივრცის, მატერიის და ასევე დროის დაბადებაც, რამაც შემდგომში დაიწყო გაფართოება(რატომ მიდის დრო მხოლოდ წინ?).

 ეს ბადებს კითხვას, კი მაგრამ რაში, რომელ გარემოში ფართოვდება ის? და რა არის მის გარეთ? ძალიან ძნელია ისეთი უსასრულო სამყაროს გაფართოების წარმოდგენა, რომელიც არ არის მოთავსებული სხვა უფრო დიდი განზომილების სივრცეში. მაგრამ მიუხედავად ამისა, ვფიქრობთ რომ ეს მაინც ხდება. სხვა სიტყვებით, ის იზრდება თავის თავში. თუმცა, გავყვეთ ალისას წარსულში სამოგზაუროდ.

სიბნელის ინფლაცია.

 როგოც აღვნიშნეთ, ჩვენ არ ვიცით არაფერი პირველი წამის იმ მცირე ნაწილის შესახებ. სამაგიეროდ ჩვენ ვიცით, რომ ყველაფერი იყო ექსტრემალურად მკვრივი, იმიტომ რომ ის, რაც შემდგომ გახდება მთელი დაკვირვებადი სამყარო, მაშინ ატომზე პატარა იყო.

 პირველად განთავისუფლდა გრავიტაცია. შემდეგ, ძლიერი ბირთვული ძალა, ხდება ზოგიერთი ეგზოტიკური ნაწილაკის წარმოქმნა, მათ შორის ჰიგსის ბოზონისაც, ველის ნაწილაკისა, რომელიც პასუხისმგებელია მატერიის ისეთ თვისებაზე, როგორიცაა მასა. თუმცა ამ დროს ალისას წარმოდგენა არ აქვს მიმდინარე ჯოჯოხეთზე, რადგან ჯერ არ წარმოქმნილა სინათლე, ამის გამო მისთვის ყველაფერი ბნელია.

 მოულოდნელად, სივრცე იწყებს ექსპონენციალურად გაფართოებას.
ამ ეპოქას ქვია ინფლაციის ეპოქა. როცა შენელდა, ის რაც შემდგომში უკვე ჩვენს დაკვირვებად სამყაროდ იქცა, წამის ნაწილში ატომზე მცირე ზომიდან გახდა 20 მეტრი ზომის. ის ჯერ კიდევ სახლის ზომისაა, მაგრამ ფარდობითად რომ ვილაპარაკოთ, ამ დროს სამყარო გაიზარდა ყველაზე სწრაფად და შემდგომში უკვე ამ სიჩქარით აღარ აგრძელებს ზრდას.

 სივრცეში არსებული ნებისმიერი რამ უნდა მის ზრდასაც მიყვება, გარდა ალისას ჯადოსნური სკაფანდრისა, რომელიც საბედრნიეროდ არ იზრდება. ასე რომ არ ყოფილიყო, უსაშველოდ გაიწელებოდა, თავი და ფეხები 20 მილიარდი სინათლის წლით იქნებოდა ერთმანეთისგან დაშორებული.

 ინფლაციის შემდეგ, ყველაფერი აგრძელებს ზრდას. ამავე დროს, ტემპერატურაც ეცემა. იგივე ეფექტია როდესაც აუნთებელი სანთებელიდან ამოსვლისას გაზი გრილია. ის სანთებელაშია შეკუმშული, მაგრამ გაფართოებისას იზრდება ზომაში და მისი ტემპერატურა ეცემა(ჰაბლის კანონი).

…. და იქმნა ნათელი

 ინფლაციის დროს, სამყაროს ტემპერატურა მილიარდ მილიარდ მილიარდი გრადუსიდან სწრაფად ეცემა, თითქმის აბსოლუტურ ნულამდე. მაგრამ როდესაც ინფლაცია მორჩება და ალისას უკვე ლამისაა შესცივდეს, ეგრეთ წოდებული გაცხელების პროცესი ისევ ზრდის ტემპერატურას 10 მილიარდ ტრილიონ გრადუსამდე. ამ დროს წარმოიქმნება ახალი ნაწილაკები და მათ შორის სინათლეც, ფოტონების სახით.

 იმის გამო, რომ ტემპერატურა ასე მაღალია, ყველა ნაწილაკი არის ენერგიით მდიდარი და ფოტონების უმრავლესობა წარმოადგენს გამა სხივებს. არის ცოტა რენტგენის, ულტრაიისფერი და ხილული გამოსიხვებაც, რომელიც ალისას ყველაზე მეტად აინტერესებს.

 მოკლედ, რა არის პირველი ფერი რასაც დაინახავს ალისა? რა ფერია დიდი აფეთქება?

 ტერმინი „ფერი“, სინამდვილეში, ფიზიოლოგიური კონცეფციაა. ფერი, რომელსაც ტვინი აღიქვამს დამოკიდებულია სინათლის ტალღის სიგრძის სამ დიაპაზონზე, რომელსაც აღიქვავენ თვალები და ქვიათ წითელი, მწვანე და ლურჯი.

 ცხელი საგანი ასხივებს სინათლეს. ჩვენ შეგვიძლია ამ სინათლის შემადგენელ ნაწილებად, ანუ სპექტრად დაშლა და საბოლოოდ მისი ფერის დადგენა. თავად ალისა, რადგან არც ისე ცხელია, ასხივებს მხოლოდ სუსტ ინფრაწითელ გამოსხივებას, რომლის მიმართ ადამიანის თვალი მგრძნობიარე არ არის.

 გავარვარებული რკინის ნაჭერი, ძირითადად, წითელ ფერში ასხივებს, ხოლო თუ მეტად გავახურებთ, წითელის, ლურჯისა და მწვანის თანაბარ რაოდენობას გამოასიხვებს და კაშკაშა თეთრი ფერის იქნება.

 რაც უფრო მეტია სხეულის ტემპერატურა, მისი ფერი მით უფრო უახლოვდება ლურჯს. ტემპერატურის უსასრულო მატებით კი მისი პიკი საფირისფერი ლურჯი შეფერილობისა იქნება.

 ამგვარად, ალისა თავის გარშემო ხედავს სწორედ ამ ფერს, რომელსაც ასხივებს კვარკების და გლუონების პლაზმის სუპი (ნივთიერება როდესაც საკმარისად ცხელია ის იშლება ატომის შემადგენელ ნაწილაკებად, კვარკებად და გლუონებად). (პირველი სურათი).

 ალისას სკაფანდრი აღჭურვილია ფერის ელექტრონული გამზომით. ამ დროს სამყაროს ფერები შედგება წითელი სპექტრის 63% იანი, მწვანე ფერის 71 %იანი და ლურჯი ფერის 100% იანი გაჯერებისგან.
ეს იქნებოდა ხელსაწყოს ჩვენება ამ დროს, მას რომ ემუშავა, მაგრამ ამ მომენტში სამყარო ჯერ კიდევ წამის 1/100 მემილიონედ მეტრილიონედ მეტრილიონედ ასაკისაა და ელექტრობა ჯერ კიდევ არ არსებობს.

 ალისამ უნდა დაიცადოს კიდევ ერთი პიკო(0.000000000001) წამი სანამ წარმოიქმნება ელექტრომაგნიტური ურთიერთქმედების ძალა. ეს არც ისე დიდი დროა, მაგრამ დროსა და სივრცეში ყველაფერი ფარდობითია. ალისასთვის ეს დრო იქნებოდა იმაზე 10 კვინტილიონჯერ მეტი, რა პერიოდიც გრძელდება მისი მოგზაურობა აქამდე(რატომ არსებობს ზღვარი?).

ალისა იძენს მასას

 ამ დროს ასევე წარმოიქმნება სუსტი ურთიერთქმედების ძალა. ეს ნიშნავს რომ სამყაროს ოთხივე ფუნდამენტური ძალა შექმნილია (გრავიტაციული, ძლიერი, სუსტი და ელექტრომაგნიტური). უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ისინი მანამდეც, სამყაროს დაბადების მომენტიდანვე არსებობდა, მაგრამ გაერთიანებული იყო ერთ გაერთიანებულ ძალაში, სანამ სხვადასხვა სახეობებად დაიწყებდნენ დაყოფას.
რადგან ეს ოთხივე ძალა უკვე იწყებს მოქმედებას, ნაწილაკებს უკვე შეუძლიათ ჰიგსის ბოზონის საშუალებით ერთმანეთთან ურთიერთქმედება და მისი საშუალებით ისინი იძენენ მასას. ალისასთვის ეს ნიშნავს რომ ის უცბად მოიმატებს წონაში, მაგრამ უახლოესი 13.8 მილიარდი წელი, მოდის გაუკუღმართებული სტანდარტების შემოღებამდე, ის ამაზე არ ინაღვლებს(შეკითხვები ჰიგსის ბოზონთან დაკავშირებით).

ბელტები სუფში

 სამყარო, ალისას გარშემო მომაბეზრებლად ერთფეროვანია. ყველაფერი, მთელი მატერია, თანაბრადაა განაწილებული და საითაც არ უნდა გაიხედოს, ყველგან ერთნაირ სურათს ხედავს.

 მაგრამ მოიცათ.. კვანტური მექანიკის განუზღვრელობის პრინციპის გამო, რომელიც განსაზღვრავს თუ როგორ თავსდებიან სივრცეში ნაწილაკები, სამყაროში წარმოიქმნება მცირე უწესრიგობები.

 კვანტური მექანიკა აღწერს მოვლენებს ატომის ზომის და კიდევ უფრო პატარა მანძილებზე, მაგრამ ექტრემალური გაფართოების გამო, მცირე უწესრიგობები გარდაიქმნება მასიურ არაერთგვაროვან ადგილებად სივრცეში.

 ყველაფერი, მთელი მატერია რომ ყოფილიყო ერთგვაროვნად გადანაწილებული, ასევე დარჩებოდა ის სამუდამოდ, თუმცა იღბალი ჩვენს მხარესაა და კვანტური მექანიკის ზემოთ ნახსენები კანონის გამო, ის უწესრიგობები იზრდება, ფართოვდება, იზიდავს კიდევ უფრო მეტ მატერიას და შემდგომში ბადებს გალაქტიკებს, ვარსკვლავებს და რაღათქმაუნდა – ჩვენ ❤ .

ჩვენი გადამრჩენელი ბნელი მატერია

 შეუძლია კი, ჩვეულებრივ მატერიას, საკმარისად შეჯგუფება საიმისოდ რომ სივრცის გაფართოებამ ის ისევ არ დააშოროს ერთმანეთს?

 სინამდვილეში, სამყაროს დაბადებით მხოლოდ ის ჩვეულებრივი მატერია რომ შექმნილიყო, რისი დანახვაც ალისას შეუძლია, ჩვენ არ ვიარსებებდით. მაგრამ საბედნიეროდ, ყოველ გრამ ჩვეულებრივ მატერიასთან ერთად, დაიბადა 4 გრამი დღემდე უხილავი და ამოუცნობი ბუნების ნივთიერება, რომელიც დამატებითი გრავიტაციული ძალით ეხმარება ჩვენ მშობელ მატერიას და ხელს უშლის მის სივრცეში გაფანტვას. ჩვენ ამას ვუწოდებთ ბნელ მატერიას ❤ (ბნელი მატერია სამყაროს ”ბავშვობის დროინდელ” ფოტოზე).

 სამყარო ამ დროისთვის უკვე 10 მილიონ მილიარდ გრადუსამდე გაცივდა და დაახლოებით დედამიწიდან მზემდე დღეს არსებული მანძილის ხელაა. მატერიის გუნდა, რომელიც მომავალში ჩვენს მშობლიურ ირმის ნახტომს დაბადებს, დაახლოებით 100 კილომეტრის რადიუსის ზომისაა. დღევანდელი სიერა ლეონეს ტოლი.

სამყაროს ზრდის შენელება

 სამყარო აგრძელებს ზრდას იმ ინერციით, რაც მან შეიძინა ინფლაციური ეპოქის დროს, მაგრამ მისი სიჩქარე ოდნავ მცირდება ყველა ნაწილაკის ურთიერთმიზიდულობის გამო.

 თუმცა, ამ დროს, როდესაც სამყაროს დაბადებიდან ჯერ მხოლოდ წამის მემილიარდედია გასული, ის ისე სწრაფად ფართოვდება, რომ ალისასგან ერთი მეტრით დაშორებული ობიექტები მას შორდებიან სინათლის სიჩქარეზე მეტი სიჩქარით (ეს არ არის აინშტაინის პოსტულატის დარღვევა, შორდებიან სივრცის გაფართოების გამო და არა იმიტომ, რომ სინათლის სიჩქარეზე მეტი სიჩქარე აქვთ). წამის მემილიონედის შემდეგ, სამყარო უკვე საკმარისად ცივია საიმისოდ რომ კვარკები გაერთიანდნენ და წარმოშონ ნეიტრონები და პროტონები.

 სამყარო ამ დროისთვის უკვე ჩვენი მზის სისტემის ზომამდე გაიზარდა, თუმცა მასში ნივთიერების სიმკვრივე ჯერ კიდევ 1000 ჯერ აღემატება ნეიტრონული ვარსკვლავების სიმკვრივეს, რომელიც ყველაზე მკვრივი ობიექტებია მათ შორის რაც კი დღეს არსებობს(ეს ვინმეს შავი ხვრელი შეიძლება ეგონოს, მაგრამ ხვრელის სიმკვრივე შეიძლება ჰაერზე ნაკლებიც კი იყოს – 10 ფაქტი შავი ხვრელების შესახებ).

ბოროტი ტყუპები

 ალისა ამ დროს უკვე ხედავს ნაწილაკებს, თუმცა ამავდროულად ჩნდებიან ანტინაწილაკებიც. ჩვეულებრივი ნაწილაკისთვის ის ბოროტი ტყუპივით არის, როდესაც ისინი ერთმანეთს ხვდებიან, ორივე ქრება და წარმოიქმნება სხვა ნაწილაკები. ამ ნაწილაკებიდან ზოგიერთი არის ფოტონი – სინათლე.

 ჩვენთვის ჯერ კიდევ უცნობი მიზეზების გამო, ყოველ 10 მილიარდ ანტინაწილაკზე, მოდიოდა 10 მილიარდი 1 ნაწილაკი.

 სამყარო 1 წამის გახდა, ზომაში უკვე 20 სინათლის წლის ტოლია და ყველა ანტიპროტონი პროტონთან დაჯახების შემდეგ ანიჰილირდა. (ანტინეიტრონი ნეიტრონთან და ასე შემდეგ). გადარჩა მხოლოდ ის ერთი ნაწილაკი, რომელსაც არ ყავდა ბოროტი მეწყვილე და მისცა დასაბამი იმ კოსმოსს, რასაც ჩვენს გარშემო ვხედავთ დღეს.

თბილი და ბრწყინვალე, ნისლიანი გარემო

 შემდეგი 10 წამის განმავლობაში, ყველა ელექტრონი და ანტიელექტრონი ანიჰილირდა. ამ დროისთვის სამყარო უკვე გაცივდა რამოდენიმე მილიარდ გრადუსამდე, მაგრამ რადგან ნაწილაკების 99.99999999% გადაიქცა სინათლედ, სამყარომ უცბად თვალის მომჭრელად გაანათა(მატერია-ანტიმატერია განსხვავება მსგავსება).

 ამ ნაწილაკების მიერ ეთმანეთის ჭამის ჯოჯოხეთის დასაწყისში, სიმკვრივე ისე დიდია, რომ ალისას არ შეუძლია საკუთარი ხელების დანახვაც კი, რადგან ყველა ფოტონი,  ელექტრონებზე ირეკლება.

 მაგრამ როდესაც ყველა ელექტრონი გაუჩინარდება ამ ბრწყინვალებაში, სამყაროში ხედვის არეალი ფართოვდება… რამხელა მანძილამდე? უამრავ სინათლის წლამდე? არა, 20 მეტრამდე მხოლოდ და მხოლოდ. არც ისე შთამბეჭდავია. მაგრამ ამას არც ისე დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან სანახავი ბევრი არაფერია.

 რამდენიმე წუთის შემდეგ, როდესაც ტემპერატურა დაეცა მილიარდი გრადუსის ქვემოთ, იწყება მნიშვნელოვანი ეტაპი სამყაროს ისტორიაში – ნუკლეოსინთეზი. უკვე საკმარისად ცივა საიმისოდ რომ პროტონებმა, რომელიც სინამდვილეში იგივე წყალბადია, დაიწყონ სინთეზი უფრო მძიმე ელემენტების შესაქმნელად.

 თუმცა, ბედნიერება ხანმოკლეა: სამყაროს სიმკვრივე მცირდება გაფართოების გამო და 15 წუთის ასაკში უკვე შეუდარებლად მცირე სიმკვრივე აქვს – დაახლოებით იგივე რაც წყალს დედამიწაზე. ნუკლეოსინთეზი დამთავრდა.

 ამ დროში მხოლოდ ჰელიუმმა და მცირე რაოდენობით ლითიუმმა მოასწრო წარმოქმნა. უფრო მძიმე ატომები წარმოიქმნება ასეულობით მილიონი წლის შემდგომ, ვარსკვლავებში და მათ სიკვდილისწინა აფეთქებებში(სამყაროს პირველი ელემენტები: წყალბადი, ჰელიუმი, ლითიუმი).

 სულ ესაა. დიდი აფეთქება დამთავრებულია 15 წუთის შემდეგ და უკვე ასეულ ათასობით წლის განმავლობაში აღარაფერი მოხდება მნიშვნელოვანი.

 ამ დროის განმავლობაში, ყოველთვის როცა ნეიტრალური ატომი ეცდება წარმოქმნას, ენერგიული ფოტონები მომენტალურად მოიტაცებენ ელექტრონებს. მაგრამ 380 000 წლის შემდეგ, სამყაროს ტემპერატურა დაეცა 3000 გრადუსამდე, შეიძინა ლამაზი ნარინჯისფერ-წითელი შეფერილობა და არის საკმარისად ცივი საიმისოდ, რომ წყალბადის ატომები ნეიტრალურ მდგომარეობაში დარჩეს.

დიდი აფეთქების სინათლის ექო

ევროპის კოსმოსური სააგენტოს(ESA) კუთვნილი კოსმოსური ობსერვატორია ”პლანკი”, დიდი აფეთქების ექოს, ყოვლისმომცველ მიკროტალღურ კოსმოსურ გამოსხივებას(იგივე რელიქტური გამოსხივება) ხედავს და მის რუკას ადგენს.

 სამყარო ამ დროს უკვე მილიონი სინათლის წლის ზომისაა, და სინათლის სხივი თავისუფლად დანავარდობს მასში, ერთი კიდედან მეორე კიდისკენ და მას შემდეგ ასეა სულ.

 მატერიის გროვები, რომელთა დაბადების მოწმეც იყო ალისა, გაიზარდნენ, თუმცა ერთმანეთიდან გამოყოფის შემდგომ ჯერ კიდევ ძალიან პატარები არიან. ყველაზე მკვრივი ადგილები მხოლოდ 0,000001 ჯერ მკვრივია, ვიდრე ყველაზე გაიშვიათებული, თუმცა ეს საკმარისია საიმისოდ, რომ გამოსხივებულ რადიაციას არ ქონდეს ყველგან ერთი და იგივე ტალღის სიგრძე.

 და ეს ოდნავ ცვალებადი შუქი, არის დიდი აფეთქების ექო, რომელიც  „კოსმოსის მიკროტალღური ფონის“ სახელით არის ცნობილი – არის ყველაზე შორეული რამ, რისი დანახვაც ჩვენ შეგვიძლია. ყველაფერი, რაც კი ვიცით სამყაროს, დიდი აფეთქების შესახებ, სწორედ ამ სინათლის შესწავლით გავიგეთ.

ალისას მოგზაურობა დასრულებულია.