მანძილები კოსმოსურ ობიექტებამდე

 ირმის ნახტომის შიგნით, ანუ შედარებით ახლოს მდებარე ობიექტებამდე მანძილი, ჩვეულებრივი ტრიგონომეტრიული ფორმულებით იანგარიშება (პარალაქსი). თუ ცნობილია დედამიწის ორბიტის რადიუსი და ელიფსისაც (რაც უფრო შორსაა ვარსკვლავი, მით პატარაა ელიფსის ზომა), რომელსაც ვარსკვლავი ციურ სფეროზე დედამიწის წლიური მოძრაობის დროს შემოწერს, მაშინ შესძლებელია ამ ვარსკვლავამდე მანძილის გაგებაც.

 ″ კუთხური წუთი (′) ან წამი (″) ასტრონომიაში, ბრტყელი კუთხეების გრადუსებში გამოსახვისთვის გამოიყენება. საათის 60 წუთიან ინტერვალებად დაყოფის ანალოგიურად, გრადუსსაც 60 წუთზე ყოფენ (′) , ხოლო წუთს 60 წამზე (″).

 ზოგჯერ, კუთხურ წამს (და მისგან წარმოებულ უფრო მცირე ერთეულებს) შეცდომით არკწამებსაც უწოდებენ, რაც ინგლისური სიტყვის arcsecond (რკალური წამი ან წუთი) უბრალო ტრანსლიტერაციას წარმოადგენს. პარსეკი (შემოკლებით პს) – სიგრძის ერთეულია, რომელიც ასტრონომიაში მანძილის გასაზომად გამოიყენება. დასახელება შედგენილია სიტყვებისაგან parallax და second. დედამიწიდან ერთი პარსეკის (პს) მანძილზე დაშორებული ობიექტის წლიური ტრიგონომეტრიული პარალაქსი უტოლდება ერთ წამს. ამგვარად, პარსეკი არის მანძილი, რომლიდანაც დედამიწის ორბიტის საშუალო რადიუსი (1 ასტრონომიული ერთეული) ჩანს ერთი წამიანი კუთხით.

 წითელი წანაცვლება (წწ) არის მასხივებელი წყაროს სპექტრულ ხაზში შემავალი ტალღების სიგრძის ზრდა (ხაზების წანაცვლება სპექტრის წითელი ნაწილისკენ) ეტალონური გამოსხივების წყაროს სპექტრთან შედარებით. არსებობს ორი მექანიზმი, რომლებიც წანაცვლებას იწვევს (ან ორივე ერთად). დოპლერის ეფექტით გამოწვეული წანაცვლწება ხდება მაშინ , როცა გამოსხივების წყარო შორდება გამოსხივების მიმღებს, ან პირიქით, უახლოვდება მას (ცისფერი წანაცვლება).

თუ გამოსხივების წყარო დამკვირვებლის საწინააღმდეგოდ გადაადგილდება, ტალღის სიხშირე მცირდება (წთელი), ხოლო დამკვირვებლის მიმართულებით – იზრდება (ლურჯი).

 გრავიტაციული წწ ხდება, როცა გამოსხივების მიმღები მდებარეობს ნაკლები დაძაბულობის გრავიტაციულ ველში, ვიდრე წყარო. გრავიტაციული წწ-ის მაგალითია მასიური კოსმოსური ობიექტების გამოსხივების სპექტრში აღმოჩენილი წანაცვლება.

 ყველაზე დიდი წწ შეიმჩნევა შორეულ, გალაქტიკის გარეთ მდებარე ობიექტების სპექტრში – გალაქტიკები და კვაზარები (კოსმოლოგიური). აიხსნება, როგორც სამყაროს გაფართოების შედეგი, გაფართოებასთან ერთად გალაქტიკები დიდი სიჩქარით გვშორდება. თუ ობიექტი კიარ გვშორდება, არამედ გვიახლოვდება, მაშინ ადგილი აქვს იისფერ წანაცვლებას, წწ-ის საწინააღმდეგო ეფექტს, ეს ეხება მექანიკურ ბგერებსაც. წწ-ის მაჩვენებელი z-ისა და ობიექტამდე მანძილი – r-ის ურთიერთ დამოკიდებულობას, ჰაბლის კანონსაც უწოდებენ: cz=Hr, სადაც H ჰაბლის მუდმივაა. ჩვეულებრივ, ჰაბლის კანონს იყენებენ ჩვენი გალაქტიკის გარეთ არსებულ ობიექტებამდე მანძილის დასადგენად მათი წითელი წანაცვლების მიხედვით.

 თეთრი სინათლის შემადგენელი ფერების წანაცვლება წითლისკენ. ხილულ დიაპაზონში წითელ ფერს დანარჩენებზე დაბალი სიხშირე და შესაბამისად გრძელი ტალღა აქვს, ანუ მისი ფოტონები უფრო დაბალენერგეტიკულია. ხსენებული ეფექტების გამო სინათლე წ.წ.-ას განიცდის და იღებს უფრო დაბალი ენერგიის შესაბამის ფერს. იისფერი-ლურჯს, ლურჯი-მწვანეს, მწვანე-ყვითელს, ყვითელი-წითელს და ა.შ.

 გამოიყენება რადიოლოკაციაც, ტრიგონომეტრიული პარალაქსი, ფოტომეტრულ მეთოდი, ცვალებადი სიკაშკაშის ვარსკვლავები (ცეფეიდები), Ia ტიპის ზეახლების ანთებები, გრავიტაციული ლინზირება…

 

Leave a Reply

თქვენი ელფოსტის მისამართი გამოქვეყნებული არ იყო. აუცილებელი ველები მონიშნულია *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.