საით და რა სიჩქარით მივქრით 2

 მოჩვენებითი უძრაობის მიუხედავად, უძრავი არაფერია. დედამიწა, მოძრაობს რა თავისი ღერძის გარშემო, კოსმოსურ სივრცეში 1700 კმ/სთ. სიჩქარით მიგვაქროლებს (ეკვატორზე). ეს არც ისე ბევრია, თუ კმ/წმ-ში გადავიყვანთ – 0,5 კმ/წმ. და შეუდარებლად მცირე, კოსმოსში, მზის გარშემო ჩვენი პლანეტის მოძრაობის სიჩქარესთან. სტაბილურ ორბიტზე რომ გვამყოფოს, დედამიწამ 30 კმ/წმ. სიჩქარით უნდა იმოძრაოს. ე.წ. შიდა პლანეტები – მერკური, ვენერა, კიდევ უფრო სწრაფად მოძრაობენ – რაც უფრო ახლოს მზესთან, მით უფრო სწრაფად. გარე პლანეტბი – მარსი და დანარჩენები, ხსენებულებზე მცირე სიჩქარეებით გადაადგილდებიან. ასე იყო წარსულში და შორეულ მომავალშიც ასე იქნება (მოკლედ მზის სისტემის შესახებ).

 ვერც მზეს ვუწოდებთ უძრავს. ყველაფერი, რაც ჩვენს უზარმაზარსა და მასიურ გალაქტიკაში – ირმის ნახტომში (კარგად იცნობთ ჩვენს გალაქტიკას?) შედის – ვარსკვლავები, პლანეტები, გაზის ღრუბლები, მტვრის ნაწილაკები, შავი ხვრელები, ბნელი მატერია, ამ მოძრაობაში თავისი წვლილი შეაქვს და საერთო მიზიდულობის ძალაზეა დამოკიდებული.

 ჩვენი თვალსაწიერიდან, გალაქტიკის ცენტრიდან 26 000 სინათლის წლის მანძილზე მდებარე მზე, თავისი სისტემით, ელიფსზე მოძრაობს და მის შემოვლას 220-250 მილიონი წელი ანდომებს (გალაქტიკური წელიწადი. ანუ, მზის სისტემა 30 გალაქტიკური წლისაა). ამ დაუსრულებელ ელიფსურ გზაზე ის, დაახლოებით 200-220 კმ/წმ. სიჩქარით მიჰქრის. სიძნელეების მიუხედავად, ამ სიჩქარეების ერთად თავმოყრა და გალაქტიკაში ჩვენი გადადგილების საერთო სურათის დახატვა, მაინც შესაძლებელია.

 თვითონ გალაქტიკა თუ არის უძრავი? რა თქმა უნდა, არა. კოსმოსში სხვა მასიური სხეულებიც უამრავადაა და მათი მხრიდან მოქმედი გრავიტაციული ძალა ყველა მასების აჩქარებას იწვევს. 13,8 მილიარდი წლის განმავლობაში, მატერიის გროვებმა მეტი მიზიდულობის მიმართულებით დაიწყო მოძრაობა. ერთგვაროვანმა სამყარომ, გალაქტიკათა დაჯგუფებების სახე მიიღო, თან საკმაოდ მოკლე დროში, დროის კოსმოსური მასშტაბებით თუ ვიმსჯელებთ.

 ეს იმას ნიშნავს, რომ მომავალშიც, სამყაროში ჩვენი გადაადგილების ხასიათი, ყველაზე ახლოს მდებარე მასიური ობიექტების ზემოქმედებით იქნება განპირობებული. არა მარტო ჩვენი გალაქტიკა, არამედ ყველა ახლოს მდებარე გალაქტიკებიც ამ გრავიტაციით მართულ ”ნაკადში ჯგუფდება” (რა სიჩქარით და საით მივქრივართ?).

 საერთო მოძრაობის კიდევ უფრო უკეთესად აღსაქმელად, უნდა დადგინდეს:

•  საწყისი პირობების სრული ნაკრები, რომელშიც სამყარო დაიბადა;
•  ცალკეული მასების მოძრაობა და განვითარება დროში;
•  ირმის ნახტომის, ადგილობრივი ჯგუფის გალქტიკებისა და გალაქტიკური დაჯგუფებების ფორმირება;
•  კოსმოსის ისტორიის ყველა წერტილში, ამ მომენტამდე, როგორ ხდებოდა ეს ყველაფერი.

 საითაც არ უნდა გავიხედოთ, ყოვლისმომცველ რადიაციულ ფონს (იგივე რელიქტური გამოსხივება) დავინახავთ, ტემპერატურით: 2,725 К (-270,425⁰ C), რომელიც დიდი აფეთქების თავისებურ ექოს წარმოადგენს. ძალიან მცირე გადახრებიც დაიმზირება, თუმცა, ყველა მიმართულებით ერთ ტემპერატურას ვხედავთ: 2,725 К. დიდი აფექთებიდან დაახლოებით 380 ათასი წლის მერე, როცა სამყარო სინათლისთვის გამჭვრივალე გახდა და რელიქტურ გამოსხივებას დასაბამი მიეცა, ამ გამოსხივების ტემპერატურა, რა თქმა უნდა, ძალიან მაღალი იყო. 13,8 მილიარდი წლის წინათ გაჩენილი სამყარო, გაფართოებასა და გაცივებას აგრძელებს და რელიქტიც ენერგიას კარგავს.

რელიქტური გამოსხივების საუკეთესო რუკა, კოსმოსური ტელესკოპი  – ”პლანკი” (ESA).

ნათელი ზოლი შუაში, ჩვენი გალაქტიკის დისკოა.

 ყველა მიმართულებით, ერთი და იგივე ექოს ვხედავთ მოვლენისა, როცა პირველი ნეიტრალური ატომები გაჩნდა. მანამდე, სამყარო მეტისმეტად ცხელი იყო იმისათვის, რომ მასში ატომების ფორმირება მომხდარიყო – ფოტონებთან შეჯახებების გამო, ატომი მაშინვე იშლებოდა და იონიზდებოდა. გაფართოებასთან ერთად, სინათლემ წითელი წანაცვლება განიცადა, გაცივდა, ატომების დაშლისთვის საჭირო ენერგია მას აღარ გააჩნდა. თავისუფლად მოძრავი ფოტონები შეჯახებებს ისევ აგრძელებდა, თუმცა მათი რაოდენობა იქამდე არ შემცირებულა (400-ზე მეტი კუბურ სანტიმეტრში), რომ  დაფიქსირება ვერ შევძლოთ. ძველი ტელევიზორების ეკრანებზე ქაოსურად ”მოშრიალე” შავ-თეთრი პიქსელების საერთო ხმაურის 1%, დიდი აფეთქების ნარჩენი ნათების, ჩვეულებრივი ანტენით მიღებული სიგნალია. თუ ხსენებულ მიკროკელვინურ ცდომილებებს მოვაშორებთ, ის ყველა მიმართულებით ერთნაირია.

 მიუხედავად ამისა, ყველგან ზუსტად 2,725 К მაინც არ არის. ცის ერთი ნაწილიდან მეორეზე გადასვლისას, მცირე განსხვავებები დაიმზირება. ერთი მხარე უფრო ”ცხელი” ჩანს, მეორე კი ”ცივი”.

 ”ცხელი” ნაწილი: 2,728 К, ხოლო ”ცივი”: 2,722 К. რითია ეს გამოწვეული?

 რამ შეიძლება აიძულოს გამოსხივება, მათ შორის რელიქტურსაც, ერთ მხარეს უფრო ცხელი იყოს (ანუ მეტად ენერგიული), ვიდრე მეორე მხარეს? მოძრაობამ.

 თუ სინათლის წყაროსკენ ვმოძრაობთ (ან ის მოძრაობს ჩვენსკენ), სინათლე მაღალი ენერგიის სპექტრისკენ ინაცვლებს (ე.წ. ცისფერი ან იისფერი წანაცვლება); თუ წყარო გვშორდება, სინათლე დაბალი ენრგიისკენ ინაცვლებს (ე.წ. წითელი წანაცვლება).

(რა სიჩქარით და საით მივქრივართ?).

 მიკროტალღური რელიქტური ფონის შემთხვევაში ეს,  კოსმოსში ჩვენს გადაადგილებას უკავშირდება. ამ გამოსხივების მიმართ მზის სისტემა 368 ± 2 კმ/წმ. სიჩქარით მოძრაობს, ხოლო ჩვენი გალაქტიკა და მთელი ადგილობრივი ჯგუფი – 627 ± 22 კმ/წმ. სიჩქარით. ამ მნიშვნელობათა უზუსტობა, გალაქტიკის ცენტრის გარშემო მზის მოძრაობას უკავშირდება, ეს ყველაზე რთულად დასადგენი კომპონენტია.

 რელიქტური გამოსხივებიდან გამომდინარე, ვიცით, რომ არანაირი განსაკუთრებული მდგომარეობა არ გვიჭირავს სამყაროში და მუდმივ მოძრაობაში ვართ. ჩვენ ვმოძრაობთ, მოძრაობა კი სიცოცხლეა (მოკლედ დიდი აფეთქების შესახებ; დედამიწა – იშვიათი გამონაკლისი…).