შესაძლებელია თუ არა სიცოცხლე ელვარე ვარსკვლავებთან?

 ჯერ კიდევ ახლახანს, ითვლებოდა, რომ ელვარე ვარსკვლავების გამოსხივება შემომფარგლავ გაზსა და მტვერს შორეულ კოსმოსში ფანტავს, რის გამოც მათთან, პლანეტური სისტემების ფორმირება ვერ ხერხდება. შემდეგ კი გაირკვა, რომ მზეზე კაშკაშა ვარსკვლავებსაც შეიძლება ჰქონდეს პლანეტები, თუმცა… შესაძლებელია კი მათზე სიცოცხლის ჩასახვა? (Astrobiology Magazine).

 პლანეტები,  В კლასის ცისფერ გიგანტებთანაც შეიძლება არსებობდეს. ასეთი ვარსკვლავები არა მილიარდობით, არამედ მილიონობით წლები ცოცხლობენ, ამიტომ მათთან არსებულ პლანეტებზე სიცოცხლის ჩასახვის შესაძლებლობაზე საუბარი არასერიოზულია. რაც შეეხება F კლასის ვარსკვლავებს, 1,2-1,5 მზის მასითა და დამნდობი ზედაპირული ტემპერატურით – სხვა საქმეა. მათ 2-დან 4 მილარდამდე წელი შეუძლიათ იარსებონ, ანუ იმდენი ხანი, რამდენი ხნის წინაც აქაური პირველი მიკროორგანიზმები გაჩნდა (მეტეორიტული მინა უძველეს ორგანულ ნაერთებს ინახავს; პლანქტონი 3 მილიარდი წლის ქანებში). იდეაში, ეს დრო, მოაზროვნე არსებების გაჩენისთვის სრულიად საკმარისია. ამის მერე კი, თეორიულად, სხვა ვარსკვლავებისკენ მიგრაციის მცდელობაც არ არის გამორიცხული, რამეთუ ასტრონომებს, თეთრი ვარსკვლავის სინათლის ქვეშ მცხოვრებ მოქალაქეებს, შეუძლიათ თქვან, რომ მათი მნათობის სიცოცხლე სრულდება (როგორ კვდებიან ვარსკვლავები; გალაქტიკათშორისი ფრენები ფერმის პარადოქსს კიდევ უფრო ართულებენ).

 ყველაზე დიდი საშიშროება ულტრაიისფერი გამოსხივებისგან მოდის: რაც უფრო მაღალია ვარსკვლავის ზედაპირის ტემპერატურა, მით მეტი გამოსხივება მოდის სპექტრის ამ ნაწილზე.

ნაკლებად ელვარე F კლასის ვარსკვლავების სიცოცხლისათვის თავსებადი ზონა უფრო ვრცელია, ვიდრე მზისმაგვარი ვარსკვლავების.

 მეცნიერები, მანფრედ ქუნთცის მეთაურობით, არლინგთონის უნივერსიტეტიდან (ა.შ.შ.), აღნიშნავენ: არსებული შეხედულებების მიუხედავად, ყველაფერი არც თუ ისე ცუდად შეიძლება იყოს. თუმცა, სავარაუდოდ, ყველაზე უფრო რბილი პირობები წითელ და ნარინჯისფერ ჯუჯებთანაა (სასიცოცხლო ზონა წითლ ჯუჯებთან), სადაც ულტრაიისფერი გამოსხივების ზემოქმედება ყველაზე უფრო მინიმალურია და თვით ფაქტი დედამიწაზე სიცოცხლის არსებობისა, სადაც ულტრაიისფერი გამოსხივება საკმაოდ ბევრია, სარწმუნო მტკიცებულებაა იმისა, რომ სითბური პირობები აუცილებლობა არაა.

 ულტრაიისფერ გამოსხივებას შეუძლია დნმ-ს (ან მის ანალოგს) ცალკეულ ნაწილებს მიანიჭოს ენერგიის რაოდენობა, რომელიც მას „არასწორი“ კავშირების წარმოქმნას, დნმ-ს ნაწილების არადანიშნულებისამებრ დაკავშირებას აიძულებს. ბუნებრივია, იქნება მუტაცია, მემკვიდრეობითი ინფორმაციის დაზიანება, კიბოსა (მრავალუჯრედიანობის გამო) და სხვა დაავადებების საშიშროება.

 მეცნიერებმა ასეთი ზიანის მოდელირება მოახდინეს, F კლასის ვარსკვლავის ჰიპოთეტური პლანეტისთვის, რომელიც იგივე რაოდენობის გამოსხივებას იღებს, რამდენსაც დედამიწა მზისგან. შედეგი შემაძრწუნებელია: საშუალოდ, სხვა ერთნაირი პირობების დროს, თეთრი ვარსკვლავი იქაურ დნმ-ს მოკლეტალღური ულტრაიისფერი გამოსხივებით ემუქრება, 2,5-7,1-ჯერ მეტი ინტენსიურობით, ვიდრე ჩვენი ცისფერი პლანეტის მზე. მონაცემი, F კლასის ვარსკვლავების კატეგორიების მიხედვით მერყეობს (F9-დან F0-ის ჩათვლით), თუმცა, ყველა შემთხვევაში, იქაურ სიცოცხლეს ძალიან უჭირს. სიცოცხლის გაჩენისათვის საჭირო კომპონენტებიც კი (რთული ნახშირწყალბადები), ასეთი ზემოქმედებით მალე დეგრადება, პირველი ცოცხალი ორგანიზმის გაჩენამდე მიუღწევლად.

 ავიღოთ ვენერა. ვარსკვლავთან სიახლოვის გამო, მის ზედაპირზე ორჯერ მეტი ულტრაიისფერი გამოსხივება უნდა იყოს, ვიდრე დედამიწაზე. ფაქტები კი სხვა რამეს ამბობენ, არანაირი ულტრაიისფერი იქ არ არის, არც მოკლე და არც გრძელტალღიანი. მზიდან მეორე პლანეტის ატმოსფერო იმდენად სქელია, ღრუბლები კი ისეთი მთლიანი, რომ მზის პირდაპირი სხივები ზედაპირს ვერასოდეს აღწევს. ამისათვის სულაც არ არის საჭირო მაინცდამაინც ვენერისეული ატმოსფერო: „სუპერდედამიწის“ ატმოსფეროში არსებულ წყლის ორთქლს ამ გამოსხივების შეჩერება შეუძლია, წყლის კატასტროფული დანაკარგების გარეშე.

 თანამედროვე წარმოდგენებით, სიცოცხლე დედამიწაზე წყალში გაჩნდა, ან სანაპირო ზონაში მაინც. მიკროორგანიზმების დაცვა ულტრაიისფერისგან ამ სითხის მცირე ფენასაც კი შეუძლია, იმ შემთხვევის ჩათვლითაც, როცა პლანეტის ატმოსფერო გაიშვიათბეული და გამჭვირვალეა, როგორც დედამიწაზე. სხვა ჰიპოთეზები იმის პოსტულირებასაც კი ახდენენ, რომ სიცოცხლის გაჩენისათვის ყველაზე უფრო საუკეთესო ადგილი შავი მწეველებია – გეოთერმული წყაროები ოკეანეების ფსკერზე, სადაც რთულ ქიმიურ ელემენტთა განსაკუთრებით დიდი რაოდენობაა. ასეთ ადგილებში ვერანაირი გამოსხივება ვერ აღწევს და სიცოცხლის გაჩენას ხელს არაფერი უშლის (სიცოცხლის ქვის აკვანი: მემბრანები, კატალიზი და მწეველები).

 წყლის სიღრმეებში გაჩენა და იქ დარჩენა, გამოსავალი არ არის. რთული სიცოცხლე, მით უმეტეს მოაზროვნე, ალბათ მარტო ხმელეთზე თუ იქნება: ეს უჩვეულოდ გონიერი დელფინებიც რომელიღაც ბეჰემოთისმაგვარი არსების შთამომავლები არიან, რომელიც ხმელეთზე მილიონობით წლების განმავლობაში  ხეტიალის მერე ისევ წყალს დაუბრუნდა.

 როგორც ნაშრომის ავტორები აღნიშნავენ, ყველაფერი ფოტოსინთეზის უნარის მქონე ერთუჯრედიანების გაჩენით დაიწყება. თუ ეს მოხდა, ოკეანის წყალი კი ულტრაიისფერ გამოსხივებას კარგად აქრობს, მიკრობთა ფოტოსინთეზი ატმოსფეროს ჟანგბადით გამდიდრებას დაიწყებს. მისი 10-12 პროცენტიანი შემცველობა, დედამიწისმაგვარი სისქის ატმოსფეროში ოზონის თხელი ფენის წარმოქმნას მოახდენს. ოზონის წარმოქმნის ინტენსიურობა კი ულტრაიისფერი გამოსხივების (უ.ი.) ნაკადის პროპორციული იქნება.

 გარდა ამისა, კუნთცის აზრით, ჭარბი უ.ი. იქაური ორგანიზმებისთვის არ იქნება მხოლოდ ზიანის მომტანი. ბიომოლეკულების დაზიანებასთან ერთად, უ.ი-ს თეორიულად, სიცოცხლის ჩასახვისათვის საჭირო ნაპერწკალის  წარმოქმნა შეუძლია, ენერგიის წყაროდ გახდომით „პირველადი ბილუონისთვის“, რეაქციების უფრო მეტად დაჩქარებით, ვიდრე დედამიწაზე ხდებოდა.

 დამატებით ქულად ისიც შეიძლება ჩაითვალოს, რომ F კლასის ვარსკვლავთა მაღალი ნათობის გამო, მათთან არსებული სიცოცხლისთვის თავსებადი ზონა უფრო დიდია, ვიდრე მზისმაგვარ ყვითელ ჯუჯებთან. ამ ზონის საზღვრებთან დაკავშირებით ახლაც ცხარე კამათი მიმდინარეობს. მზის სიტემაში მისი სიგანე მაქსიმიმ 0,7 ასტრონომიული ერთეულია (0,8-1,5-დან 0,95-1,65 ა.ე-მდე). F კლასის ვარსკვლავთან მისი ზომა 2,0-3,7 ა.ე. იქნება, ჩვენსაზე ორჯერ მეტი. F8 კლასის მნათობთანაც კი, რომელსაც ზედაპირის ოდნავ ნაკლები ტემპერატურა აქვს, სასიცოცხლო ზონა 1,1-დან 2,2 ა.ე-მდე ვრცელდება, ნახევარჯერ მეტი ჩვენსაზე.

 მეორეს მხრივ, ასეთ ვარსკვლავებთან არც თუ ისე ბევრი ეგზოპლანეტაა აღმოჩენილი, თვით ასეთი ვარსკვლავების რაოდენობაც მცირეა ყვითელ ჯუჯებთან შედარებით. პლანეტების აღმოჩენის ჩვენეული მეთოდები კი ვარსკვლავთან ახლოს მდებარე ობიექტების რეგისტრირების საშუალებას გვაძლევს. ანუ, გარანტია არა გვაქვს იმისა, რომ მთავარი მიმდევრობის თეთრი ვარსკვლავების გარშემო ეგზოპლანეტათა განაწილების სიმჭიდროვე იგივენაირი იქნება, როგორიც მზის სისტემის შიგა რეგიონებში. იქ, სასიცოცხო ზონის შედარებით ფართო ჭრილში საშუალოდ ნაკლები რაოდენობის პლანეტებია, ვიდრე რამდენიმე ა.ე-ს სიგანეზე მზის სისტემაში.

 ასეთი კლასის ვარსკვლავებთან სიცოცხლის გაჩენისა და განვითარების გამორიცხვა არ შეიძლება. მათზე დაკვირვება მომავალშიც უნდა გაგრძელდეს, მით უმეტეს, რომ ისინი მზის მახლობელ მიდამოებშიც მოიძებნება (სიცოცხლე).