მეცნიერებმა მარსის სათბურის პროტოტიპი უკვე ააგეს

 ადამიანების მარსზე გაგზავნის ოცნება მდიდარია სამეცნიერო გამოწვევებით, და ამ გამოწვევებიდან უმთავრესია საკითხი: რითი უნდა იკვებო პლანეტაზე, სადაც არაფერი იზრდება(motherboard.vice.com)?

 დაახლოებით ერთი თვის წინ  NASA–მ დაადასტურა, რომ მარსზე წყალი მოედინება (NASA – მარსზე, მარილიანი წყალი ახლაც მოედინება), რამაც წითელ პლანეტაზე ადამიანის დასახლების ოცნებას ფრთები შეასხა და მომავალ ათწლეულებში საკაცობრიო ექსპედიიციის განხორციელებას ხელს უკვე ვეღარაფერი შეუშლის. თუმცა, მარსზე საცხოვრებლად ადამიანებისათვის ცივი, მარილიანი წყალი salty, cold water საკმარისი როდია – მათ საკვები სჭირდებათ.

 სწორედ ამიტომ, არიზონას უნივერსიტეტის მეცნიერები უკვე რვა წელიწადია მარსის სათბურის დიზაინზე მუშაობენ, რაც ასტრონავტებს საშუალებას მისცემს მოიყვანონ მოსავალი და, რაც მთავარია – აწარმოონ ჟანგბადი.

 “ეს სისტემა სათბურია და არა უბრალოდ საკვების მწარმოებელი მოწყობილობა: აქ წარმოიქმნება სუფთა, სასმელი წყალი, ხოლო მცენარეები სიცოცხლეს გვინარჩუნებენ – ჩვენი ამონასუნთქი ნახშიორჟანგიდან ისინი ჟანგბადს წარმოქმნიან.” – განმარტავს ჯინ ჯიაკომელი,  კალიფორნიის უნივერსიტეტის კონტროლირებადი გარემოს აგროკულტურული ცენტრის ერთ–ერთი ხელმძღვანელი, პროფესიით მებაღეობის  ინჟინერი. – “ეს არის მცირე ზომის, ბიო–რეგენერაციული სასიცოცხლო სისტემა, რომლის აწყობაც NASA–მ წლების წინ დაგვავალა.

httpv://www.youtube.com/watch?v=ReeTdOL9m2U

 ჯიაკომელი განმარტავს, რომ პროექტი ჯერ კიდევ 2000 წელს წამოიწყეს, თუმცა მხოლოდ 2008 წელს მიიღეს NASA–ს სტეკლერის კოსმოსური გრანტი და 20 მეცნიერი მარსის სათბურის მშენებლობაში ჩაერთო. დღეს მათ ამ სათბურის სრულად ფუნქციონირებადი პროტოტიპი გააჩნიათ: 5,5 მეტრი სიგრძის და 2 მეტრი დიამეტრის მსუბუქი, გასაშლელი, მილისებური კონსტრუქცია, რომელიც სხვა მეცნიერების მიერ შემუშავებული საცხოვრებელი მოდულების განუყოფელი ნაწილი იქნება.

მარსის საცხოვრებელი მოდულის პლასტიკური პროტოტიპი(CEAC/University of Arizona).

 “ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ სათბურები საცხოვრებელი მოდულების განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს”– ამბობს ჯიაკომელი. – “სათბური 30 მეტრი სიგრძის საცხოვრებელ მოდულს უკავშირდება. ჩვენ 4 ასეთი კონსტრუქცია გვექნება, რაც ასტრონავტების უზრუნველსაყოფად სრულიად საკმარისია”.

 საცხოვრებელი მოდული მარსზე ჩაფრენისთანავე აეწყობა (სავარაუდოდ, რობოტების დახმარებით), გაიშლება და დაიწყებს ფუნქციონირებას ასტრონავტების ჩასვლამდე რამდენიმე თვით ადრე. სათბური დედამიწის მიკრო–ჰიდროპონიკული სისტემის ანალოგიურად იმოქმედებს.

 ჰიდროპონიკა საშუალებას გვაძლევს მცენარეები გრუნტის გარეშე გავზარდოთ, ხოლო ხელოვნური განათება უზრუნველყოფს მათ ინტენსიურ  ზრდას. კომპოსტის განყოფილება მცენარეების ნარჩენების მეშვეობით წყლის გასუფთავების საშუალებას იძლევა: HVAC – ხელსაწყო ჰაერიდან ნესტის შეგროვებას ახდენს, რაც მცენარეების ანაორთქლიდან სასმელი წყლის მიღებას განაპირობებს.

 “უნდა განისაზღვროს მოქმედებების ლოგიკური თანმიმდევრობა, რაც ერთდროულად მცენარეების გამოზრდის, მოსავლის აღების და ნარჩენების გადამუშავების საშუალებას მოგვცემს” – ამბობს ჯიაკომელი.– “ასევე დაუშვებელია ცარიელი სივრცის არსებობა, თითოეული სანტიმეტრი მცენარეებს უნდა დაეთმოს; ცარიელი სივრცე ენერგიისა და ბიომასის გაუმართლებელი ხარჯია. შემდგომ ეტაპზე კი კვება უნდა დავაბალანსოთ – თუ ძალიან ბევრ მცენარეს გამოიყენებ საკვებად, ჟანგბადის წარმოებას საფრთხე დაემუქრება.”

 თუმცა მეცნიერთა ჯგუფი ამტკიცებს, რომ მათი სამუშაოც ის არის, რომ მსგავსი შემთხვევები თავიდან იქნას აცილებული: გამოთვლილია ასტრონავტებისათვის საჭირო სასმელი და დასაბანი წყლის დღიური ბალანსი; საკვების საკმარისი ოდენობა; შერჩეულია მცენარეების ყველაზე ეფექტური, უხვმოსავლიანი სახეობები. მკვლევარები უზრუნველყოფენ, რომ სანამ ადამიანები მარსზე ფეხს დაადგამენ, მათი სიცოცხლის უსაფრთხოებისათვის ყველა ფაქტორი იყოს გათვალისწინებული.

 ჯერ–ჯერობით მარსის სათბურის მხოლოდ ერთი პროტოტიპი მუშაობს, თუმცა მალე აიგება სამი დარჩენილი კონსტრუქციაც. მეცნიერები სხვავასხვა უხვმოსავლიან მცენარეებზე ატარებენ ექსპერიმენტებს, მათ შორისაა მარწყვი, რეჰანი, ბატატი და პომიდორი.

 ჯიაკომელი ამბობს, რომ სათბური კარგად უნდა იყოს იზოლირებული წითელი პლანეტის მკაცრი გარემო პირობებიდან და უნდა მუშაობდეს, როგორც თვითმყოფადი ეკოსისტემა. მათ მონაცემებში ერთად–ერთი გადაულახავი ცვლადი შეიძლება იყოს მხოლოდ მარსის გრავიტაცია, რომელიც დედამიწის გრავიტაციის დაახლოებით მესამედია. თუმცა ცოტა ხნის წინათ საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ნულოვანი გრავიტაციის პირობებში  გამოზრდილმა სალათმა (რაც ასტრონავტებმა სიამოვნებით მიირთვეს – ”ერთი დიდი ფურცელი კაცობრიობისთვის”: კოსმოსში მოყვანილი სალათა) დაამტკიცა, რომ სულ მცირე ერთი სახეობის მცენარეს სრულიად არაფერში სჭირდება გრავიტაცია.

 ჯიაკომელი იმედოვნებს, რომ მალე NASA მოდელური სათბურის მარსზე გაგზავნას და გამოცდას უზრუნველყოფს: “მართალი გითხრათ, დიდად სახალისო სამუშაოც არ გვაქვს”–ამბობს ის.– მცენარეთა გამოზრდის სისტემას შევიმუშავებთ, რომელიც მარსის სამრეწველო ბაზარს სრილიად დააკმაყოფილებს ისეთი პროდუქციით, როგორიცაა ჟანგბადი – სუნთქვისათვის, მოსავალი – საკვებად და წყალი – სასმელად”.

ავტორი: მარიკა ტარასაშვილი(ასტრობიოლოგი).