Posted by უკვე დიდი ხანია მწერალი-ფანტასტები გამოთქვამენ სხვადასხვა ვერსიებს იმის შესახებ თუ როგორ შეიძლება გამოიყურებოდნენ კოსმოსიდან მოსული უცხო ცოცოხალი არსებები(1), მოაზროვნე რეპტოლოიდებიდან დაწყებული სილიციუმის საფუძველზე გაჩენილი ქვაჭამიების ჩათვლით. თუმცა, რეალობამ ყველაზე უფრო გიჟურ ფანტზიებსაც კი შეიძლება გადააჭარბოს.
ორი ათასიანი წლების დასაწყისში, ჩერნობილის ატომური სადგურის მეოთხე ბლოკის ერთ-ერთი რუტინული მონიტორინგის დროს, ინსპექტორებმა რობოტის საშუალებით სარკოფაგის შიდა კედლებზე უცნაური შავი დანალექი შეამჩნიეს, რომელიც ადრე არ იყო. რობოტის მიერ აღებული სინჯი ლაბორატორიაში იქნა გაგზავნილი, საიდანაც განსაცვიფრებელი პასუხები მოვიდა: დანალექი ცოცხალი არსება აღმოჩნდა, კერძოდ კი ობი – Cladosporium sphaerospermum.
რადიკალურ შავ ფერს მას პიგმენტი მელანინი ანიჭებდა, სწორედ ის, რომელიც თეთრ ადამიანებს რუჯის ფერს აძლევს(ხოლო ზანგებს – შავს). მეცნიერებმა ჰიპოთეზა წამოაყენეს, რომლის მიხედვითაც სოკო იგივე მიზნებით ”გაირუჯა”, რა მიზეზითაც ადამიანები ირუჯებიან – გამოსხივებისგან დასაცავად(რადიაცია ჩვენს გარშემო).
ჩერნობილელი სოკოები
2007 წელს ალბერტ აინშტაინის სახელობის სამედიცინო კოლეჯის მკვლევართა ჯგუფმა ნიუიორკიდან, ბირთვული მედიცინისა და რადიოქიმიის პროფესორის ეკატერინე დადაჩევას ხელმძღვაბელობით ჟურნალ PLOS One-ში სტატია გამოაქვეყნა – ”მაიონიზირებელი რადიაცია მელანინის ელექტრონულ მახასიათებლებს ცვლის და მელანიზირებული სოკოების ზრდას აჩქარებს”, მართლაც რომ სენსაციური დასკვნებით. მეცნიერები ექსპერიმენტებს მელანინის შემცველ სოკოებსა(Wangiella dermatitidis, Cryptococcus neoformans) და ”ჩერნობილელ” Cladosporium sphaerospermum-ზე ატარებდნენ, აღმოაჩნდა, რომ ისინი არა მარტო ეწინააღმდეგებიან ზიანისმომტან მაიონიზირებელ გამოსხივებას, არამედ რადიაციის პირობებში გაცილებით უკეთ იზრდებიან, ვიდრე მის გარეშე!
რადიაციის 500-ჯერ გაზრდამ ბიომასის ზრდა სამჯერ დააჩქარა. ხოლო ”ჩერნობილელმა” ladosporium sphaerospermum-მა კიდევ უფრო საინტერესო ფაქტი აჩვენა: რადიაცია მათ ზრდას შეზღუდული საკვები ნივთიერებების პირობებშიც აჩქარებდა. თავიდან გაურკვეველი რჩებოდა ისწავლა თუ არა ობმა გამა-გამოსხივების გამოყენება, როგორც მცენარეები იყენებენ სინათლეს ფოტოსინთეზისთვის, თუ რადიაციის ენერგიას უბრალოდ ჩვეულებრივი ჰეტეროტროფული კვების დასაჩქარებლად იყენებენ(გამა გამოსხივება – ელექტრომაგნიტური გამოსხივება უკიდურესად მცირე ტალღის სიგრძით – < 5×10−3 ნმ. ამის გამო მას ახასიათებს კარგად გამოხატული კორპუსკულარული(ნაწილაკური) და სუსტად გამოხატული ტალღური თვისებები. გამა კვანტები არიან მაღალი ენერგიის ფოტონები, 105ევ-ზე მაღლა, თუმცა მკვეთრი საზღვარი მასა და რენტგენის გამოსხივებას შორის არ არსებობს. 1 – 100 კ.ევ. ენერგიაზე მათ განასხვავებენ წარმომქნელი წყაროების მიხედვით: თუ ის გამოსხივდება ბირთვული გადასვლებისას, მაშინ გამა გამოსხივებაა; თუ ელექტრონების ურთიერთქმედებებისას ან ატომურ ელექტრონულ გარსში გადასვლებისას, მაშინ რენტგენის გამოსხივებაა. ამ გამოსხივების წყაროებია: ატომური რეაქციები,ანიჰილაცია,ნეიტრალური პიონის დაშლა, მაღალი ენერგიების ელემენტარული ნაწილაკების გადახრა მაგნიტურ და ელექტრულ ველებში(სინქროტრონული გამოსხივება).
გამა სხივები α და ß სხივებისაგან განსხვავებით არ გადაიხრებიან ელმაგნიტურ ველში და ახასითებთ მაღალი შეღწევადობის უნარი ერთნაირი ენერგიებისა და სხვა თანაბარი პირობების მიუხედავად. გამა კვანტები ახდენენ ნივთიერების იონიზაციას(საშიშია ცოცხალი ორგანიზმებისთვის), ამ დროს ხდება ფოტოეფექტი, კომპტონისეული გაბნევა, ელექტრონ-პოზიტრონული წყვილების გაჩენა, ფოტობირთვული პროცესები).
ჩარლზ ტურიკი, ლაბორატორია სავანა-რივერის თანამშრომელი და სამხრეთ კაროლინას შტატის კლემონსის ბიოლოგიური ფაკულტეტის ადიუნკტ-პროფესორი:
”გამა-გამოსხივების მელანინთან ურთიერთქმედების შესწავლაზე მუშაობა, როდესაც პიგმენტი თვითაღდგენას ახერხებს, მომავალში მასალათა შექმნის იმედს იძლევა, რომლებიც რადიაციისაგან სრულიად განხვავებული მეთოდებით დაგვიცავენ. პერსპექტივაში კი თითქმის მუდმივი ელექტროენერგიის წყაროები გახდებიან, რადიაციის ელექტრულ დენად გარდაქმნით.
გემრიელი რადიაცია
ობის ”წამება” ბევრ შემეცნებით ლაბორატორიაში მიმდინარეობდა, როგორც ჩანს, აღიარებითი ჩვენებაც გამოსძალეს. 2011 წელს ჟურნალ Bioelectrochemistry-ში დაიწერა – ”გამა-გამოსხივება მელანინთან ურიერთქმედებს, მისი ჟანგვა-აღდგენითი პოტენციალის შეცვლით, და ელექტრულ დენს წარმოქნის. სოკო რადიაციის ენერგიას იყენებს, თუმცა ამ დროს მიმავალი მოლეკულური პროცესების დეტალები ჯერჯერობით ბოლომდე გარკველი არ არის.
ვარსკვლავებისკენ
თუ ეს დასკვნები დამტკიცდება, შორს მიმავალი მოვლენების გარდა(ფუნდამენტური ბიოლოგიასა და რადიოქიმიაში, ხოლო სრულიად გამოყენებითი მასალათმცოდნეობაში), ამას ისეთი დარგის შესახებ შეუძლია ჩვენი წარმოდგენების გადატრიალება, როგორიც შირეული კოსმოსური მოგზაურობებია.
ეს აღმოჩენა ხომ მაღალგანვითარებული სიცოცხლის გაჩენისათვის საჭირო წინაპირობების სიიდან ისეთ გაგებას ამოშლის, როგორიც სიცოცხლისათვის თავსებად ზონაში ყოფნაა.
სერიოზული ეჭვები ამ ასპექტებთან დაკავშირებით უკვე დიდი ხანია ჩნდებიან, განსაკუთრებით ეკოსისტემების აღმოჩენის მერე ”შავ მწეველებთან” – ჰიდროთერმულ წყაროებთან ოკეანის ფსკერზე. უკუნეთ სიბნელეში ფოტოსინთეზი წარმოუდგენელია, იქაური ბაქტერიები ქიმიურ სინთეზს ახორციელებენ. ენერგიას წყაროდან ამოტყორცნილი ელემენტების, მაგალითად გოგირდწყალბადის, დაჟანგვით იღებენ. სწორედ ასეთი ეკოსისტემები უნდა ვეძებოთ იუპიტერის თანამგზავრ ევროპას ოკეანეებში.
თუმცა, ქიმიოსინთეზის შეზღუდულობა აშკარაა: ქიმიური საწვავს(ისეთ უგემურსაც კი, როგორიც გოგორდწყალბადია) სწრაფად ამოწურვის უსიამოვნო განსაკუთრებულობა გააჩნია – ზოგჯერ გაცილებით სწრაფი, სანამ საწყალი არსებები ევოლუციონირებასა და კომუნიზმის გამოგონებას შეძლებენ, ელექტრიფიკაციას ან რაკეტებს მაინც, რათა გაქცევა მოასწრონ, სანამ არ არის გვიან. ჰიდროთერმული წყაროებისთვის ვულკანური აქტიურობაა საჭირო, რომელიც ხშირ შემთხვეავში არც არის: ევროპაზე ის უნდა იყოს, ხოლო მარსზე არა. რადიაცია კი პლანეტის აუცილებლობას საერთოდაც არ საჭიროებს! ის ყველგანაა.
ცოცხალი ხომალდები
ასეთ განსჯას ”ცოცხალი ხომალდის” კონცეფციამდე მივყავართ. ფანტასტიკური ჟანრის ერთ-ერთ სერიალში ასეთი მიდგომის უპირატესობა არის ნაჩვენები, კერძოდ, თვითაღდგენისა და გამრავლების უნარი. როგორც ვხედავთ, ბუნებამ სწორი მიმართულებით ნაბიჯები უკვე გადადგა. ამ სოკოების უჯრედები ქიტინის გარსით არიან აღჭურვილნი, ეს, გამრჯე ხელებში მოხვედრისას, საუკეთესო სტრუქტურული მასალაა.
მომავლის ასტრონავტებს სამშენებლო მასალა გამოადგებათ, რომელსაც დაზიანების მერე საკუთარი თავის აღდგენა შეუძლია, სპორებით გამრავლებით, კოსმოსური ნაგვისგან ახალი სექციების აშენებით უშუალოდ ფრენის დროს, ასევე ეკიპაჟის საკვებით მომარაგებაც(თუ წარმოებული ბიომასის ნაწილი საკვებად ვარგისი იქნება). საკუთარ თავზე სამედიცინო ფუნქციებსაც აიღებს, ბუნებრივი ანტიბაქტერიული აქტიურობის ხარჯზე – ეს კი სულაც არ არის ზედმეტი, თუ უახლოესი აფთიაქი რამდენიმე სინათლის წლის იქეთაა! ოღონდ, ასეთი ხომალდის მეთაური იქბება კი ადამიანი… თუ ევოლუციონერიბეული ობი, რომლის მიცელიუმში, ჯერჯერობით, კოსმოსის დამპყრობლის ჩანასახს ძინავს?( ყველაზე ამტანი ხავსზე; ცოცხალი ორგანიზმები ღია კოსმოსში).