ყველაზე ელვარე ზეახალი

 ასტრონომთა საერთაშორისო ჯგუფი, ბირმინგემის უნივერსიტეტის მეცნიერთა ხელმძღვანელობით, ზეახლის ანთებას აკვირდებოდა, რომელიც დაახლოებით 2 წელი გაგრძელდა. კოსმოსურ მტვრად გაფრქვეული იბიექტის ქცევამ ასტრონომებს აფიქრებინა, რომ უიშვიათეს მოვლენასთან უნდა ჰქონდეთ საქმე – პულსირებადი წყვილურ-არასტაბილური ზეახლის აფეთქება (ჰიპერახალი) (Nature Astronomy).

 ზეახლის ანთება ორი პარამეტრით ფასდება: აფეთქების სრული ენერგია და გამოსხივებით წაღებული ენერგია. გამოსხივებას, ჩვეულებრივ, საერთო ენერგიის 1% მიაქვს, ხოლო SN2016aps-ად წოდებული ზეახლის გამოსხივების ენერგიამ ჩვეულებრივი ზეახლის აფეთქების სრულ ენერგიას 5-ჯერ გადააჭარბა (!!!).

 ასეთი კაშკაშა აფეთქების მიზეზის დადგენა ვარსკვლავის სპექტრის დეტალური ანალიზით მოხერხდა. აღმოჩნდა, რომ ენეგიის მკვეთრი მატება მაშინ მოხდა, როცა ზეახლის აფეთქება, რამდენიმე წლით ადრე ვარსკვლავის მიერ კოსმოსში გაფანტული გაზის ფენებს დაეწია.

 პულსაციებს, რომლებიც მომაკვდავ გიგანტურ ვარსკვლავებს ახასიათებს, გარე ფენების მოშორება სდევს თან. ასტრონომთა შეფასებით, SN2016aps-ის მასა 50-100 მზის მასას აღწევდა, როცა ჩვეულებრივი ზეახლების მასა 8-15 მზის მასას არ აჭარბებს ხოლმე. ასეთი მძიმეწონოსნების ზეახლად აფეთქებას კი ე.წ. წყვილური არასტაბილურობა ამძაფრებს.

 წყვილური არასტაბილურობა ელექტრონ-პოზიტრონული წყვილების გაჩენის ეფექტს უკავშირდება. გიგანტური ვარსკვლავის ცენტრში, სადაც ყველაფერს ექსტრემალურად მაღალი წნევა და ტემპერატურა მართავს, უზარმაზარი ენერგიის მქონე გამა-კვანტები ჩნდება (ატომი). რაც უფრო მეტია გამა-კვანტის ენერგია, მით უფრო მეტია ალბათობა იმისა, რომ ის ნებისმიერი ნივთიერების “გულში” – ატომის ბირთვში შეაღწევს. ბირთვის ძლიერ ელექტრულ ველში, კვანტი შეიძლება ელექტრონად ან მის ანტინაწილაკად – პოზიტრონად გადაიქცეს. მატერიისა და ანტიმატერიის შეჯახებისას კი ხდება ანიჰილაცია – მთლიანად ენერგიად (ფოტონებად. გამა-კვანტიც მაღალენერგიული ფოტონია) გარდაქმა. ელექტრონ-პოზიტრონული წყვილის ანიჰილაციისას, ისევ გამა კვანტების წყვილი წარმოიქმნება.

 ვარსკვლავის წიაღიდან გარეთ მომართული გამა-კვანტების წნევა, გრავიტაციულ შეკუმშვას აკომპენსირებს (ვარსკვლავის გარე ფენების დაწოლა ცენტრზე). თუმცა, რაც უფრო მეტი გამა-კვანტი ჩნდება, მათი ენერგიის მით უფრო მეტი ნაწილი მიდის ელექტრონ-პოზიტრონული წყვილების წარმოქმნაზე. პროცესი ზვავისებური ხდება, ვარსკვლავი კი გარე ფენების გაფრქვევებს იწყებს. ტელესკოპებით დაკვირვებისას კი ეს ყველაფერი პულსაციის სახით წარმოგვიდგება.

 რამდენიმე წლის მერე, გამა-კვანტების წნევა მცირდება, გრავიტაცია იმარჯვებს, ვარსკვლავი იკუმშება (კოლაფსირებს) და ასტრონომები კიდევ ერთი ზეახლის ანთებას არეგისტრირებენ. SN2016aps-ის შემთხვევაში – განსაკუთრებულად ელვარე ზეახალს.

 ასეთი მასიური ვარსკვლავების ევოლუციის ბოლო ეტაპებზე, მათში წყალბადის რაოდენობა შემცირებულია, რადგან თერმობირთვული რეაქციის პროცესებში ის სხვა, უფრო მძიმე ელემენტებად გარდაიქმნება. SN2016aps-ის სპექტრში, შედარებით მცირე მასის ვარსვკლვებისთვის დამახასიათებელი რაოდენობის წყალბადი აღმოჩნდა. ამის გამო, ასტრონომებმა წარმოსახვით დრო უკან დააბრუნეს და მიხვდნენ, რომ ვარსკვლავი-რეკორდსმენი არა უბრალოდ ვარსკვლავი იყო, არამედ – ორმაგი ვარსკვლავი. ორი ვერსკვლავის შერწყმა ერთ მასიურ ვარსკვლავად, სპექტრში არსებულ წყალბადის სიჭარბეს მშვენივრად ხსნის, ასევე, წყვილურ არასტაბილურობას, პულსაციებსა და უჩვეულოდ ელვარე ზეახლად ანთებას.

 ასტრონომები იმედოვნებენ, რომ კვლავაც მოახდენენ ასეთი ზეახლების რეგისტრირებას. მათმა დამაბრმავებელმა სინათლემ, დედამიწელების ტელესკოპებამდე მილიარდობით სინათლის წლის იქეთ მდებარე კოსმოსური სივრცეებიდან შეიძლება მოაღწიოს.

Leave a Reply

თქვენი ელფოსტის მისამართი გამოქვეყნებული არ იყო. აუცილებელი ველები მონიშნულია *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.